Morgunblaðið - 20.07.2000, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
FIMMTUDAGUR 20. JÚLÍ 2000 23
Er til evrópsk samkennd?
eftir Yaclav Havel
© Project Syndicate
LÍTA þjóðir Evrópu í raun og veru á
sig sem „Evrópubúa" eða er það að-
eins tilbúningur einn, tilraun til að
breyta landafræði í „hugarástand"?
Þessi spurning er oft borin upp þeg-
ar deilt er um það hversu mikið af
fullveldi sínu þjóðríki geta eða eiga
að íramselja til Evrópusambandsins.
Margir halda því fram að illa geti
farið ef þjóðarvitund er ýtt of hratt
til hliðar fyrir framandi og ef til vill
fjarstæðukennt hugtak um Evrópu-
vitund.
Þegar ég spyr sjálfan mig að því
að hvaða leyti mér finnist ég vera
Evrópumaður og hvað tengi mig við
Evrópu eru fyrstu viðbrögð mín að
undrast þá staðreynd að það er fyrst
núna sem ég velti þessari spurningu
fyrir mér. Af hverju hugsaði ég ekki
um þetta fyrir löngu, á þeim tíma
þegar ég byrjaði að uppgötva heim-
inn? Var það vegna þess að ég hafi
litið svo á að það að tilheyra Evrópu
hefði ekki mikla þýðingu? Eða leit ég
á tengsl mín við Evrópu sem sjálf-
sagðan hlut?
Bakgrunnur minn var svo augljós-
lega evrópskur að mér datt aldrei í
hug að skoða hug minn í því efni.
Enn fremur hef ég það á tilfinning-
unni, að það hefði hljómað fáránlega
hefði ég skrifað eða lýst því yfir þá,
að ég væri Evrópumaður og fyndist
ég vera evrópskur; eða ef ég hefði
haldið því fram opinskátt, að afstaða
mín væri evrópsk. Slíkar yfirlýsing-
ar hefðu virst bæði sjúklegar og há-
stemmdar; ég hefði sjálfur litið á
þær sem hrokafullt afbrigði af þeirri
tegund föðurlandsástar, sem mér
mislíkai’ hjá þjóðemissinnuðum föð-
urlandsvinum.
Svona efi virðist vera dæmigerður
íyrir flesta Evrópumenn: Þeir eru
svo eðlislega Evrópumenn að þeir
gera sér ekki grein fyrir því sjálfir.
Þeir kalla sig ekki Evrópumenn og
þegar þeir eru spurðir að því í skoð-
anakönnunum hvort þeir séu
Evrópumenn, verða þeir undrandi
yfir því að þurfa skyndilega að lýsa
því yfir að þeir hafi Evrópuvitund.
Að baki meðvitaðs „evrópisma"
liggur engin hefð, svo ég fagna því að
Evrópuvitundin er að rísa upp úr
óljósum massa hins sjálfsagða. Með
því að spyrja eftir henni; hugsa um
hana; með því að reyna að átta sig á
eðli hennar, erum við að bæta okkar
eigin sjálfsvitund. Þetta er gríðar-
lega mikilvægt - sérstaklega vegna
þess að við búum í heimi fjölmenn-
ingar, þar sem það að þekkja sjálfs-
mynd sína er skilyrði þess að lifa í
sátt við fólk sem hefur annars konar
sjálfsmynd.
Ef það er rétt að Evrópa hafi ekki
veitt eigin sjálfsmynd mikla athygli
þar til nýlega, þá er ástæðan sú að
hún hefur ranglega litið á allan heim-
inn í sinni eigin mynd; eða a.m.k. litið
svo á að hún sé svo langt yfir aðra
heimshluta hafin að hún hefði enga
þörf fyrir að skilgreina sig með hlið-
sjón af öðrum. Óhjákvæmilega hefur
þetta haft skaðlegar afleiðingar fyrir
ásýnd álfunnar.
Með því að velta fyrir okkur
„evrópisma“ erum við að grafast fyr-
ir um gildismat, hugsjónir og lífs-
reglur sem einkenna Evrópu. Það
felur sjálfkrafa í sér að við skoðum
þessi gOdi á gagnrýninn hátt, sem
leiðir til þess skilnings að margar
evrópskar hefðir, lífsreglur eða gildi
kunna að vera tvíeggjaðar. Sumar
þeirra - ef þær ganga of langt eða
Reuters
Fánar Evrópuríkjanna eru ólík-
ir og margt annað aðskilur þau
en flest búa þau að sameiginleg-
um gildum.
eru misnotaðar á einhvern hátt -
geta leitt okkur í glötun.
Þegar þetta er hugleitt er brýnt að
beina sjónum sínum að andlega svið-
inu og þeim gildum sem liggja að
baki hugmyndinni um sameinaða
Evrópu. Hingað til hefur Evrópu-
samruni, og merking hans í víðara
samhengi þjóðlegrar menningar,
verið falinn á bak við tæknileg, efna-
hagsleg, fjárhagsleg og stjórnsýslu-
leg málefni.
Þegar samruninn hófst eftir síðari
heimsstyrjöld stóð hin lýðræðislega
Vestur-Evrópa frammi fyrir minn-
ingunni um viðurstyggð tveggja
heimsstyrjalda og yfirvofandi hættu
Með því að hugsa um
Evrópuvitundina
erum við að bæta
eigin sjálfsvitund
á alræði kommúnista. Á þeim tímum
var óþarfi að tala um gildi, sem þyrfti
að verja, vegna þess að þau voru
sjálfsögð. Það var nauðsynlegt að
sameina Vesturlönd til þess að koma
í veg fyrir útbreiðslu einræðis, rétt
eins og hættuna á því að þjóðir álf-
unnar sneru aftur til gamals ágrein-
ings sín í milli.
Þannig hafði Evrópusambandið í
frumbernsku sinni mjög svipaða af-
stöðu og ég hafði gagnvart evrópsk-
um bakgrunni mínum. Siðferðisleg
réttlæting Evrópu var sjálfsögð; hún
þarfnaðist ekki yfirlýsinga. Vegna
þess að Vestur-Evrópa var að verja
nokkuð sem var sjálfsagt og eðlilegt,
þá var engin þörf á því að lýsa henni
eða skilgreina hana. Það var ekki
fyrr en hernaðarleg ógn gagnvart
Evrópu hvarf fyrir áratug að hún var
knúin til að ígrunda ítarlega þá sið-
ferðislegu og andlegu undirstöðu
sem að baki sameiningu hennar ligg-
ur og enn fremur hvert markmið
sameinaðrar Evrópu ætti að vera.
Þau grundvallargildi Evrópu sem
hafa myndast í hugmyndalegri og
pólitískri sögu álfunnar eru skýr í
mínum huga. Þau samanstanda af
virðingu fyrir einstaklingnum og
frelsi hans, réttindum og reisn ein-
staklingsins; grundvallarreglu um
samstöðu; réttarríki og jafnrétti
gagnvart lögunum; verndun minni-
hlutahópa; lýðræðislegum stofnun-
um; aðskilnaði löggjafarvalds, fram-
kvæmdavalds og dómsvalds;
pólitísku fjölræði; virðingu fyrir
einkaeign, einkaíyrirtækjum og
markaðshagkerfi; og þróun borgar-
alegs samfélags. Þessi gildi endur-
spegla reynslu óteljandi nútíma-
Evrópumanna að meðtaldri þeirri
staðreynd að heimsálfa okkar er nú
eins konar krossgötur fjölmenning-
ar.
Þegar við skilgreinum hvað felst í
því að vera „Evrópubúi" er nauðsyn-
legt að ígrunda hið tvíræða eðli þess
sem við höfum gefið heiminum.
Þannig þurfum við að gera okkur
ljóst að þótt Evrópa hafi fært heim-
inum hugmyndina um mannréttindi
þá stóð hún einnig fyrir helförinni á
sínum tíma. í Evrópu fæddust iðn-
byltingin og tæknibyltingin en um
leið fóru Evrópubúar ránshendi um
náttúruna og menguðu hana.
Evrópumenn leiddu framþróun vís-
inda og tækni en jafnframt var ómet-
anlegri mannlegri reynslu, sem hafði
þróast í mörg árþúsund, ýtt harka-
lega til hliðar.
Verstu atburðir tuttugustu aldar -
heimsstyrjaldir, fasismi og alræði
kommúnista - voni að mestu leyti
Evrópu að kenna. Á síðustu öld urðu
þó þrír heillavænlegir atburðir í
Evrópu, þó að þeir væru ekki allir
eingöngu evrópsk afrek: endalok
nýlenduveldis, fall jámtjaldsins og
byrjun á sameiningu Evrópu.
Fjórða stóra verkefnið er fram
undan. Sameinuð Evrópa verður að
sýna í verki að hún ræður við að
kveða niður þær hættur sem þver-
stæður í siðmenningu álfunnar leiða
af sér. Það gleddi mig ef fólkið í landi
mínu, sem er Evrópubúar, fengi að
taka þátt í þessari gagnrýnu íhugun,
sem hefur það markmið að skil-
greina evrópska samkennd, sem
Evrópubúar, fyllilega viðurkenndir
af Evrópu.
Vaclav Havel er forseti Tékklands.
Samskipti
Viö erum flutt í framtíðarhúsnæði í Ármúla 25
Verslun Símans Internet hefur opnaö
í nýju húsnæöi í Ármúla 25.
Internetþjónusta, ráðgjöf og aöstoð.
Verslunin er opin alla virka daga
frá kl. 09:00 til kl. 18:00.
Verið velkomin.
Venjulegt fólk, öðruvísi fólk, skemmtilegt fólk og
leiöinlegt fólk. Fólk sem skilur og veit og fólk sem
heldur og misskilur. Fólk sem hefur upplifað og fólk
sem hefur bara heyrt. Fólk sem er að vinna og
fólk sem er að leika sér. Umfram allt, fólk.
Komdu i heimsókn wmm
Síminn Internet, Armúla 25, sími 800 7575, simnet@simnet.is, www.simnet.is
SÍMlHNinternet'
-tengir þig viö lifandi fólk