Morgunblaðið - 13.08.2000, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. ÁGÚST 2000 21
breytingum í þjóðfélaginu. Á hinn bóginn er
auðvitað keppikefli að reyna að minnka um-
svif ríkissjóðs og það hefur tekist, til dæmis ef
litið er á útgjöld ríkissjóðs sem hluta af þjóð-
arframleiðslu. Þá sést að útgjöldin hafa verið
að minnka. Þetta er auðvitað sá mælikvarði
sem gildir, en ekki krónutölurnar.
Það er hins vegar ekki óeðlilegt þegar vel
árar, að kröfur fólks aukist um bætta þjón-
ustu hins opinbera á ýmsum sviðum. Því er
ekki að neita að við höfum í ýmsum efnum
komið til móts við slíkar óskir, til dæmis í
heilbrigðisþjónustunni. Auðvitað er skylt að
hagræða þar eins og annars staðar, og gerð
rík krafa um það, en hins vegar tel ég ekkert
athugavert við það, þvert á móti æskilegt, að
reyna að tryggja að sú þjónusta sé sem allra
best. Hið sama má segja um aðild ríkisins að
menntamálum og uppbyggingu í þeim mála-
flokki. Það er ekki svo að öll ríkisútgjöld séu
af hinu illa, þótt nauðsynlcgt sé að hafa taum-
hald á þeim og tryggja að peningum sé ekki
sóað.“
Áfram lialdið með sölu eigna
Nú er ljóst að arður af sölu hlutar ríkisins í
FBA, Landsbanka og Búnaðarbanka nemur
tæplega helmingi þess mikla afgangs sem var
á ríkissjóði í fyrra. Verður haldið áfram með
sölu eigna í eigu ríkisins?
„Það er stefna ríkisstjórnarinnar að halda
áfram á þessari braut og nú er unnið að því að
undirbúa sölu Landsímans og frekari sölu á
hlut ríkisins í viðskiptabönkunum. Þar koma
að málinu viðkomandi fagráðuneyti, en einnig
ráðherranefndin um einkavæðingu.
Það er auðvitað ljóst, að búast má við mjög
miklum söluhagnaði af þessum stóru eignum
sem byggðar hafa verið upp gegnum áratug-
ina. Ekki síður er mikilvægt að ráðstafa ágóð-
anum með sem skynsamlegustum hætti.“
Hafa þau mál verið rædd sérstaklega?
„Það er vilji ríkisstjórnarinnar og kemur
meðal annars fram í stjórnarsáttmálanum að
ráðstafa skuli hluta af söluhagnaði eigna til
þess að efla upplýsingasamfélagið og til sér-
stakra stórframkvæmda á sviði samgangna.
Jafnframt koma byggðamál hér til álita. Það
er þó ekki farið að vinna í þeim málum í smá-
atriðum ennþá.“
Er tíðinda að vænta í einkavæðingarmálum
á þessu ári?
„Mér finnst það líklegt.“
Grunnur krónunnar
sterkur
Talsvert hefur farið fyrir umræðu um stöðu
krónunnar að undanförnu, en miklar sveiflur
hafa verið á gjaldeyrismarkaði. Á dögunum
talaði seðlabankastjóri m.a. um að gerð hefði
verið aðför að krónunni. Hvernig horfa þessi
mál við ráðherra fjármála, þegar ljóst er að
ákvarðanir hans geta skipt miklu máli varð-
andi stöðu krónunnar?
„Ég tel að grunnur krónunnar sé sterkur.
Hins vegar er hér kominn frjáls gjaldeyris-
markaður, að vísu hvorki stór né djúpur,
heldur grunnur markaður með tiltölulega fá-
um markaðsaðilum. Það er þess vegna mikil-
vægt að allir þessir aðilar hagi sér með ábyrg-
um hætti.
Á markaði sem þessum verða allir að vera
við því búnir að það verð sem myndast á degi
hverjum, í þessu tilfelli gengið, hreyfist upp
eða niður eftir aðstæðum. Seðlabankinn hefur
í samráði við ríkisstjórnina fylgt þeirri stefnu
að halda genginu eins stöðugu og sterku og
kostur er, meðal annars til að halda aftur af
verðbólgunni. Ég held að það sé rétt stefna.
Inn í þetta ferli spila hins vegar margir ól-
íkir þættir, t.d. spákaupmennska einstakra
aðila með gjaldeyri en einnig mjög jákvæð at-
riði eins og nýlegt hlutafjárútboð deCODE í
Bandaríkjunum sem veita mun miklum gjald-
eyri inn í landið og þar með styrkja krónuna.
Aðalatriðið er að menn geri sér grein fyrir
því að kerfið er allt orðið miklu opnara og þar
af leiðandi miklu viðkvæmara fyrir snöggum
breytingum og sveiflum. Menn mega ekki
láta það koma sér úr jafnvægi. Allra síst
markaðsaðilarnir sjálfir."
Hverja telurðu vera ábyrgð aðila sem stað-
ið hafa í spákaupmennsku af þessu tagi?
„Ég skal ekki segja um lagalega ábyrgð í
slíkum tilfellum, en hins vegar tel ég ekkert
athugavert í sjálfu sér að aðilar á þessum
markaði eins og öðrum reyni að hagnast. Það
liggur í hlutarins eðli. Állir viðskiptaaðilar
hafa sínu hlutverki að gegna til þess að
smyrja þá vél sem markaðurinn er. Hins veg-
ar held ég að það sé vafasamt af fyrirtækjum
af þessu tagi að ganga fram fyrir skjöldu og
taka beinlínis stöðu gegn krónunni. Það er
mjög óheppilegt að fyrirtæki, sem jafnvel eru
viðskiptavakar sjálf, standi í slíku braski."
Verðbólg’an hefur
verið á niðurleið
Verðbólga hefur verið í hærri kantinum á
undanförnum mánuðum, miðað við nokkur ár
á undan, og aðilar vinnumarkaðarins og af
fjármálamarkaði hafa lýst yfir áhyggjum sín-
um, jafnvel þungum áhyggjum af stöðu mála.
23,5 milljarða
tekjuafgangur
ríkissjóðs á
síðasta ári
Ekki ráðlegt að
lækka almennan
tekjuskatt nú
Vafasamt af
fyrirtækjum
að taka beinlínis
stöðu gegn
krónunni.
Á stundum hefur svo virst sem ríkisstjórn
telji verðbólguvandann minni en þessir aðil-
ar. Er þetta rétt?
„Allir þessir aðilar eru að vinna með sömu
tölurnar. Það er hins vegar nauðsynlegt, að
mínu mati, að líta svolítið fram í tímann í
þessum efnum. Verðbólgan hefur verið of
mikil, en eins og staðan er nú tel ég víst að
hún muni fara lækkandi á næstu mánuðum.
Nýjustu vísitölumælingar sýna til dæmis
að verðbólga síðustu þriggja mánaða, reiknuð
til ársgildis, var 1,4%. Slíkar tölur hafa ekki
sést í hálft annað ár. Hins vegar sýna nýjar
hagtölur frá nálægum löndum að við erum
fjarri því ein á báti í glímunni við verðbólg-
una.
Víða hefur verðbólgan verið á bilinu 3 til
5% undanfarna þrjá mánuði ef reiknað er til
ársgildis. Má þar nefna lönd á borð við
Bandaríkin, Bretland og Danmörku. Það er
einhver lenska hér að mála stöðuna sterkum
litum og fullyrða að ástandið hér sé einstakt.
Það er það ekki, en ekki er þar með sagt að
við eigum ekki að takast á við vandann. Við
þurfum og munum ná niður verðbólgunni í
það sem hún var hér fyrir nokkrum misser-
um. Það er mjög brýnt af mörgum ástæðum,
en það er auðvitað mesta hagsmunamálið fyr-
ir launþega í landinu og atvinnureksturinn."
Hverja sérðu fyrir þróunina í þessum efn-
um, með tilliti til þess að í nýgerðum kjara-
samningum eru uppsagnarákvæði fari verð-
bólga yfir ákveðin mörk?
„Ég er nú ekki tilbúinn að spá fyrir um
verðbólguþróun með tölulegum gildum, um-
fram það sem opinberar stofnanir hafa gert.
Það er ljóst, bæði af spám Seðlabankans og
Þjóðhagsstofnunar að það er ekki við öðru að
búast en að verðbólgan minnki. Ég get ekki
dæmt um það hver staðan verður í febrúar
þegar samningsaðilar frá því í vetur munu
hittast og fara yfir þessi mál, en auðvitað ger-
ir maður sér vonir um að samningum verði
ekki stefnt í hættu.“
Kæmu einhverjar sértækar aðgerðir til
gi-eina til varnar gegn verðbólgunni?
„Sértækar aðgerðir og handaflsaðgerðir
gegn verðbólgu heyra nú eiginlega sögunni til
og mjög vafasamt er að slíkar aðferðir virki.
Það er hin almenna hagstjórn sem skiptir hér
máli.“
Háir vextir geta kallað
á innstreymi fjármagns
Nýlega var staddur hér á landi Joseph E.
Stiglitz, fyrrverandi aðstoðarbankastjóri Al-
þjóðabankans og kunnur fræðimaður á sviði
hagfræði. Stiglitz kom m.a. inn á verðbólgum-
ál í viðtali við Morgunblaðið og sagði þá að há-
ir vextir slái ekki endilega á verðbólgu, held-
ur geti þeir beinlínis laðað til sín aukið
fjármagn og þannig örvað hagkerfið. Seðla-
bankinn hefur sem kunnugt reynt að stýra
ástandinu nokkuð með háu vaxtastigi, en
hvað viltu segja um þau orð Stiglitz að háir
vextir tryggi ekki endilega lága verðbólgu?
„Ég átti mjög gott spjall við Stiglitz meðan
hann var hérna. Ég er nú ekki sammála hon-
um að verðbólga á borð við 10% geti verið í
lagi, enda held ég að hann hafi þá fyrst og
fremst verið að tala um lönd á öðru þróunar-
stigi heldur en við erum á.
Hins vegar er það þannig í jafnopnu hag-
kerfi og okkar, að háir vextir kalla á inn-
streymi fjármagns. Það fjármagn getur síðan
farið út í bankakerfið og haft neikvæð áhrif,
renni það beint úr bönkunum til nýrra útlána.
Þetta er því alveg hárrétt. Aftur á móti er al-
menna kenningin sú að hærri vextir letji
menn frá því að taka lán. Hvor kenningin er
réttari er mælingaratriði, en okkar trú hefur
verið að mikilvægt sé að stýra útlánum með
vöxtum. Það er hins vegar til marks um gjör-
breyttar aðstæður á markaðnum, að þetta er
ekki einhlítt lengur, því nú geta aðilar tekið
lán sín erlendis og þá skiptir vaxtastig hér á
landi vitaskuld minna máli.“
Ekki ráðlegl að lækka
almennan tekjuskatt
Skattamál hafa mjög verið í deiglunni upp á
síðkastið, enda voru álagningarskrár nýlega
lagðar fram. Þegar núverandi tekjuskatts-
kerfi var komið á var ákveðið að aðeins yrði
um eitt þrep að ræða. Samanlagður tekju-
skattur og útsvar er hærra nú en þá, þótt
tekjuskatturinn hafi raunar lækkað í áföng-
um upp á síðkastið. Kemur ekki til greina að
lækka hann enn frekar?
„Það teldi ég ekki ráðlegt á meðan upp-
sveifla er jafnmikil í efnahagslífinu og nú er.
Það er hins vegar markmið Sjálfstæðisflokks-
ins að lækka skattaálögurnar og það getum
við gert með því að halda áfram á þeirri braut
sem þegar hefur verið mörkuð. Þá léttist róð-
urinn að því er varðar vaxtagreiðslur af lán-
um ríkisins, en þær hafa verið jafnmiklar á
umliðnum árum og allar verklegar fram-
kvæmdir ríkisins.
Með því að grynnka mjög verulega á skuld-
um skapast svigrúm til skattalækkana þegar
efnahagsástandið leyfir það að öðru leyti eða
til uppbyggingar arðgefandi eigna í útlönd-
um.
Stjórnvöld hafa unnið að allskyns umbótum
á sviði skattmála á undanförnum árum og
notað svigrúmið til að létta undir með at-
vinnurekstri á ýmsum sviðum og létta álögum
af aðföngum, svo tekin séu dæmi. Þannig
gerðum við í fyrra lagfæringar á vörugjaldi á
eldsneyti í tilefni af bensínhækkunum sem
urðu miklu hærri en nokkur maður sá fyrir.
Það hefur auðvitað kostað ríkissjóð eitthvað,
miðað við það sem ella hefði orðið. Þá hækk-
uðum við persónuafslátt sem er millifæran-
legur milli hjóna og fleiri lagfæringar mætti
nefna, auk þess sem við höfum reynt að koma
til móts við nýjungar og alþjóðavæðingu í at-
vinnulífinu.
Ranglátt að tengja
barnabætur við eignir
Áfram er hins vegar af ýmsu að taka. Ég vil
nota tækifærið nú og benda til dæmis á
ákvæði um tengingu barnabóta við eignir
barnabótaþegans.
I dag eru barnabætur tengdar bæði tekjum
fólks og eignum og skerðast eftir því sem þær
eru meiri. Þetta getur komið mjög illa út fyrir
fólk, sérstaklega síðara ákvæðið. Ég hef séð
dæmi þess við álagninguna nú að hin gífur-
lega hækkun íbúðaverðs og fasteignamats
hafi hækkað verðmæti eigna viðkomandi án
þess að tekjurnar hafi nokkuð breyst. Þá
skerðast barnabæturnar af þessum sökum.
Þetta kemur verst niður á þeim sem hafa lág-
ar eða meðaltekjur en eiga sitt eigið húsnæði.
Ég hef séð slæm dæmi þess að þetta kerfi
beinlínis refsi fólki fyrir að eiga íbúðarhús-
næði. Það eru alröng skilaboð og mjög rang-
látt. Ég vil því beita mér fyrir breytingu í
þessu efni sem fyrst. Athuganir sýna að það
yrði ekki ýkja kostnaðarsamt.“
Hátekjuskattur á ekki við nú
Hátekjuskattur sem settur var á síðasta
áratug við erfiðar aðstæðar, er enn við lýði og
hefur meira að segja hækkað úr 5% upp í 7%.
Á þessi skattur við nú?
„Hann á ekkert frekar við nú heldur en þá.
Hann var hins vegar settur á til að ná pólít-
ísku samkomulagi milli þáverandi stjórnar-
flokka [Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks] og
sama á við í núverandi stjórnarsamstarfi.
Það er rétt að hann hefur hækkað og er í
raun viðbótarskattþrep. Ég hefði helst viljað
afnema það. Það verður hins vegar ekki gert
nema með samkomulagi stjórnarflokkanna.
Ég var einn þeirra sem vann að því að búa
til núverandi tekjuskattskerfi 1987-88 og er
fylgjandi því að hafa aðeins eitt skattþrep.
Ríkisstjórnin féllst hins vegar á það, í tengsl-
um við síðustu kjarasamninga, að eiga við-
ræður við aðila vinnumarkaðarins um kerfis-
breytingar í þessum efnum. Þær viðræður
eru hafnar."
Sjálfsagl að kanna réttmæti
frestunar söluhagnaðar
Skattakóngur Islands í ár seldi stóra hús-
eign á árinu, en fór ekki eftir ráðleggingum
margra og frestaði söluhagnaðinum, heldur
gerði upp söluna í einu lagi til hins opinbera. I
kjölfarið hefur hins vegar spunnist umræða
um frestun söluhagnaðar og svo virðist sem
hægt sé að fresta skattlagningu slíks hagnað-
ar nánast út í hið óendanlega, t.d. með því að
færa fjármagnið til útlanda?
„Mér finnst mjög virðingarvert hjá þessum
manni að vilja ljúka sínu uppgjöri strax.
Möguleiki á frestun söluhagnaðar var settur
til þess að halda fjármagni inni í íslensku at-
vinnulífi og að það komi síðan til sköttunar
þegar það er dregið út úr rekstri. Segja má að
þessi tiltekni aðili hafi verið að því.
Auðvitað vakna ýmsar spurningar sé það
rétt að menn nýti skattfrestunarheimildir til
að flytja fé til útlanda. Ég tel reyndar að mjög
erfitt sé að breyta reglum í því sambandi,
meðal annars vegna okkar alþjóðlegu skuld-
bindinga, en hitt er annað mál að ef farið er að
misnota þessi ákvæði í kerfinu í einhverjum
mæli þá þarf að sjálfsögðu að líta á það.“
Brýnt að greiða úr flækju
varðandi fæðingarorlof
Mikil samstaða var meðal þingmanna allra
flokka um frumvarp stjórnarinnar um fæð-
ingarorlof sem samþykkt var á Alþingi sl. vor.
Helst bar hins vegar á gagnrýni á frumvarpið
frá ungum sjálfstæðismönnum, úr þínum eig-
in flokki og beindist gagnrýnin ekki síst að
þér. í einu vefriti ungliðanna var þetta t.d.
kallað mál nr. 623 - Geir H. Haarde gegn al-
menningi.
„Þarna var um að ræða gríðarlega flókið
mál með margar hliðar sem flestar beindust
hingað að fjármálaráðuneytinu. Þessi mál
voru lagalega snúin, vörðuðu kjarasamninga
opinberra starfsmanna og einnig lágu fyrir
hæstaréttardómar og úrskurðir frá kærun-
efnd jafnréttismála sem sneru að ríkinu sem
vinnuveitanda.
Það var því orðið mjög brýnt að greiða úr
þessari flækju í eitt skipti fyrir öll, en það
varð ekki gert nema með almennum lögum
sem giltu fyrir allan vinnumarkaðinn. Við
þetta bættist síðan almenn krafa í samfélag-
inu um að lengja orlofið og jafna rétt foreldra
til töku þess og þar með jafna stöðu kynjanna
á vinnumarkaði.
Gagnrýni ungra sjálfstæðismanna
Gagnrýni ýmissa ungra sjálfstæðismanna
beindist einkum að því að valfrelsi foreldra
væri ekki nægjanlegt. Það segir hins vegar í
greinargerð frumvarpsins að metið verði í
Ijósi reynslunnar hvort þörf er á því að hafa
bundið í lög hvernig orlofinu er skipt milli for-
eldra. Æskilegast er auðvitað að þeir komi
sér saman um þetta sjálfir.
Á endanum náðist niðurstaða sem ég held
að sé mjög góð og hefur vakið mikla athygli
erlendis.
Ég er hins vegar ánægður að sjá hreyfingu
og virkni meðal ungra sjálfstæðismanna og
sem einn af forystumönnum flokksins verð ég
auðvitað að sætta mig við það að ungu menn-
irnir í flokknum gagnrýni það sem þeir eru
ekki ánægðir með.
Ég hef sjálfur verið í slíku hlutverki, en
einhver verður á endanum að taka ábyrgðina
og af skarið. Það er hlutverk okkar í for-
ystunni."
Þú kannast sumsé ekki við að þetta mál sé
Geir H. Haarde gegn almenningi?
„Nei, ég kannast ekki við það. Ég veit ekki
betur en almenn ánægja sé með nýju fæðing-
arorlofslaunin."
Vinsælasti ráðherra
ríkisstjórnarinnar
Þú gegnir embætti sem oft á tíðum hefur
verið afar umdeilt og jafnvel óvinsælt. Sam-
kvæmt könnunum ert þú hins vegar vinsæl-
astur ráðherra ríkisstjórnarinnar. Er þetta
gott vegarnesti í þessu starfi?
„Það má kannski segja það. Ég gleðst yfir
því, ef fólk er ánægt með mín störf. Það er
gott að finna að maður nýtur trausts, einkum
meðal eigin samflokksmanna. Hins vegar er
ekki gott í stjórnmálum að vera hégómlegur
og gengið í svona mælingum er fallvalt og
skipta í raun litlu máli.
Ég lít á mig sem hluta af tveimur hópum
sem vinna markvisst saman. Ég er hluti af
þingflokki og í forystu Sjálfstæðisflokksins
en einnig hluti af ríkisstjórn sem er að ná
miklum árangri. Og það er aðalatriðið, en
ekki hvernig einstakir menn mælast í skoð-
anakönnunum.
Ekki auðveldara,
en ánægjulegra
En getur ekki verið að þetta embætti sé
auðveldara viðgangs nú, þegar góðæri ríkir,
en þegar skórinn kreppir að?
„Ég var aðstoðarmaður fjármálaráðherra
um fjögurra ára skeið á árum áður og þá
bjuggu landsmenn og ríkissjóður við mikinn
halla og allskyns erfiðleika í efnahagsmálum.
Það var býsna erfitt.
Nú er erfitt að fá fólk, bæði stjórnmála-
menn og almenning, til þess að fallast á að
nauðsynlegt sé að stefna að sífellt vaxandi af-
gangi á ríkissjóði til að veita aðhald gegn
þenslu og greiða niður skuldir. Það er erfitt
að glíma við kröfurnar sem skapast við þessar
aðstæður. En það er ekki hægt að gera allt í
einu, þó svo að vel gangi.
Hitt verð ég þó að viðurkenna, að ég vil
miklu frekar vera í þessari aðstöðu. Það er
ánægjulegra að glíma við góðæri en halla-
rekstur."