Morgunblaðið - 29.11.2000, Blaðsíða 13

MORGUNB LAÐIÐ
FRETTIR
MIÐVIKUDAGUR 29. NÓVEMBER 2000 13
nýttist önnin. „í samningum verður
ávallt að fara bil beggja að iokum.
Hitt má til sanns vegar færa að ríkið
hefur ekki sýnt mikinn samningsvilja
í viðræðum sínum við kennara til
þessa. Nú virðist að upp sé að koma
sú staða að jafnvel verði ekki samið á
þessu ári og spurt er: er verið að gefa
út skilaboð til annarra stétta um það
hver verði stefna stjómvalda í kjara-
málum næstu misserin?"
Eins og margir aðrir þingmenn
lagði Jón Bjamason, þingmaður
Vinstrihreyfingarinnar - græns
framboðs, áherslu á að með verkfall-
inu hefðu tæplega 20 þúsund ung-
menni verið svipt sínu dagiega lífi.
Benti hann jafnframt á að aldurs-
skeiðið 16 til 20 ára væri mikilvægur
mótunartími. „Brottfall í framhalds-
skólum við eðlilegt skólahald er um
40%. Við röskun á skólagöngu og
röskun á fjölskylduhögum fólks á
þessum aldri eru auknar líkur til að
fleiri finni til tilgangsleysis og hætt-
ara við að þeir lendi í fíkniefnum eða
öðram brotlendingum. Nemendur
halda ekki lengi úti í sjálfsnámi.
Flestir bíða nú og vita ekki hvort á að
læra eða leita að vinnu. Það má vel
vera að hér á höfuðborgarsvæðinu
finnist tímabundin atvinna fyrir
meginþorra unglinga. En víða úti um
land er allt atvinnulíf í lægð yfir há-
vetrartímann og því enga atvinnu að
fá. Þetta ástand þrúgar daglegt líf
þessara einstaklinga og fjölskyld-
unnar allrar með ófyrirsjáanlegum
afieiðingum."
Sigríður Anna Þórðardóttir, þing-
maður Sjálfstæðisflokksins og for-
maður menntamálanefndar Alþingis,
lagði áherslu á að ábyrgð deilenda
væri þung gagnvart þeim 20 þúsund
ungmennum og fjölskyldum þeirra
sem biðu þess að mál leystust og
skólarnir tækju til starfa að nýju.
„Það er enginn ágreiningur um það
að kjör kennara þarf að bæta. Til að
það takist verða menn að koma sér
upp úr hjólföranum, kasta burt úr-
eltu og stöðnuðu launakerfi, sem
þrengir að starfsemi framhaldsskól-
anna og ræða nýjar leiðir. Við þurf-
um sveigjanlegt og opið launakerfi
sem hentar þörfum framhaldsskól-
anna og styrkir skólastarfið í land-
inu. Eitt er að minnsta kost alveg
víst, þessi alvarlega deila verður ekki
leyst hér í sölum Alþingis."
Svanfríður Jónasdóttir, þingmað-
ur Samfylkingarinnar, sagði stöðuna
í kjaradeilu framhaldsskólakennara
við ríkið vera ömurlega. „Hún er öm-
urleg fyrir nemendur sem horfa á
önnina tapast og sumh- hafa þegar
horfið frá námi. Hún er ömurleg fyiir
kennara sem héldu að hin almenna
stefna ríkisstjómarinnar og stuðn-
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Steingrímur J. Sigfússon hóf
umræðuna á Alþingi.
ingsmanna hennar á Alþingi væri
fyrir þá eins og aðra. Hún er ömurleg
fyrir foreldra sem óttast um framtíð
bama sinna ef þau flosna upp frá
námi. Og það er við þessar aðstæður
sem menntamálaráðherra kemur
þeim skilaboðum á framfæri á heima-
síðu sinni að hann ætli sér hvorki að
kannast við ástæður deilunnar né að
axla ábyrgð á lausn hennar.“
Svanfríður sagði hins vegar að lög-
in væra alveg skýr þegar kæmi að því
hver bæri ábyrgð í deilunni. Mennta-
málaráðherra færi með yfirstjóm
framhaldsskólans. Hann bæri
ábyrgð á skólahaldinu.
Kennsla er
krefjandi starf
I máli Þuríðar Backman, þing-
manns Vinstrihreyfingarinnar -
græns framboðs, kom fram að kenn-
arar þyrftu að fá leiðréttingu á kjör-
um sínum. Þær leiðréttingar þyrftu
líka að koma til ætti að vera hægt að
laða að góða einstaklinga til að kenna
í framhaldsskólum landsins. „Þetta
er krefjandi starf og það er ljóst að
margir kennarar hyggja á breyting-
ar og önnur störf ef verkfallið dregst
á langinn eða væntanlegur samning-
ur verði ekki að þeirra mati viðun-
andi,“ sagði hún.
Geir H. Haarde fjármálaráðherra,
sagði að enn betur væri að koma í
Ijós, bæði í þessum umræðum sem og
í umræðum úti í þjóðfélaginu, að
krafa kennara um rúmlega 70%
launahækkun á ekki hljómgrann.
„Hún hefur ekki hljómgrann í þess-
um sal, hún hefur ekki hljómgrunn
úti á meðal þjóðarinnar. Því fyrr sem
kennaramir sjálfir gera sér grein
fyrir þessu því fyrr verður hægt að
leysa þessa deilu. Ég tel að lausn
deilunnar felist í nokkram þáttum.
Að sjálfsögðu í beinum launahækk-
unum að einhverju leyti. En einnig í
skipulagsbreytingum sem miðast að
því að gera starf skólanna sveigjan-
legra, miðast að því að auka sjálf-
stæði skólanna og fá kennarana tU
þess að leggja sitt af mörkum til að
bæta skólastarfið í iandinu. Ég tel að
það sé vel hægt að leysa þetta mál á
forsendum af þessu tagi á tiltölulega
stuttum tíma ef báðir aðilar einsetja
sér það. Ríkið er tilbúið til þess fyrir
sitt leyti en kennararnir þurfa fyrst
að koma sér niður á jörðina og sætta
sig við það að kröfur þeirra hafa ekki
þann hljómgrann sem þeir óska. Þeir
þm’fa að setjast að samningaborði
með breyttu hugarfari."
Steingrímur J. Sigrússon, þing-
maður Vinstrihreyfingarinnar
græns framboðs, vék undir lok um-
ræðunnar m.a. að skrifum mennta-
málaráðherra á heimasíðu sinni á
Netinu. „Það vekur upp spumingar
um hvað vakir fyrir mönnum eins og
menntamálaráðherra með skrifum á
heimasíðu sinni eða ítrekuðum til-
raunum hæstvirtra ráðherra, líka
hæstvirts fjármálaráðherra, að gera
forystumenn kennara ótrúverðuga,
ráðast á þá sérstaklega og beina að
þeim spjótum sínum.“ Spurði hann
síðan hvort það væri vænlegt til ár-
angurs að „kasta sprengjum og ráð-
ast að viðsemjendum sínum inni í
miðri kjaradeilu."
Björn Bjamason menntamálai’áð-
herra lagði í lok umræðunnar
áherslu á mikilvægi þess að lausn
yrði fundin á deilunni og ítrekaði það
mat menntamálaráðuneytisins að ef
verkfall leystist í þessari viku og
kennsla gæti hafist í byrjun þeirrai’
næstu ætti að vera unnt að ljúka
þeirri önn sem nú stæði í raun yfir á
framhaldsskólastiginu. Síðan svaraði
hann þeirri gagnrýni sem beint hefði
verið að skrifum hans á Netinu. „Ég
vil segja það að þau orð sem ég hef
látið falla um þetta mál era á engan
hátt með þeim hætti að þau eigi að
koma nokkram manni á óvart,“ sagði
hann og sagði síðar: „Við höfum öll
okkar hlutverki að gegna og við ber-
um öll okkar ábyrgð. Ég hef aldrei
skorast undan ábyrgð í mínum störf-
um og ég skorast heldur ekki undan
þeirri ábyrgð að lýsa skoðun minni
þegar mér finnst að það sé nauðsyn-
legt,“ sagði hann. „Ég mun halda
áfram að gera það hvað sem háttvir-
tur þingmaður Steingrímur J. Sig-
fússon segir.“
Landbúnaðarráðherra svarar fyrirspurn um kúariðu í Evrópu
Engin ástæða til frestun-
ar tilrauna með fósturvísa
GUÐNI Ágústsson
landbúnaðarráðherra
sagði í fyrirspurna-
tíma á Alþingi á
mánudag að hann
teldi nýjar fréttir um
kúariðu í Evrópu ekki
gefa tilefni til þess að
fresta afmarkaðri til-
raun með innflutning
á norskum fósturvís-
um hingað til lands.
Hvergi hefði á það
verið bent að fóstur-
vísar bæru með sér
sjúkdóma. Hins vegar
opnaði staðan á
evrópska kjötmark-
aðnum ný sóknarfæri
fyrir íslenska bændur til að selja
hreinar kjötafurðir.
„Ég hef sagt það á fundi að nú
eigi íslenskir bændur að stofna
með sér félag og selja í gegnum
Netið á heimasíðum íslenskt kjöt
og auglýsa þar hina hreinu ís-
lensku náttúru og þá hörðu kröfu-
gerð sem hér er uppi til að vernda
sérstöðu íslenska landbúnaðarins,"
sagði ráðherra.
Þuríður Backman,
þingmaður Vinstri-
hreyfingarinnar -
græns framboðs, bar
upp fyrirspurnina til
ráðherra og benti m.a.
á að um alla Evrópu
væri að koma upp
kúariðusmit í naut-
gripum og það á
svæðum sem hingað
til hefðu verið talin
laus við slíkt smit.
Vegna tengsla kúa-
riðu við Creutzfeldt-
Jakob sjúkdóminn í
mönnum væri kúa-
riðusmit að eyðileggja
kjötmarkaðinn í við-
komandi löndum í Evrópu. Spurði
hún því ráðherra hvort hann teldi
þessar fréttir ekki vera ástæðu til
þess að fresta tilraunum með
norska fósturvísa.
Draumurinn
um Búkollu
í máli ráðherra kom m.a. fram
að einstaklingur sem dáið hefði af
Creutzfeldt-Jakob sjúkdómnum í
Noregi hefði ekki dáið af því af-
brigði sem sneri að kúariðu. Sagði
ráðherra Ijóst að kúariða hefði
ekki komið upp í Noregi. Tók hann
þó fram að tilraunin með kynbæt-
ur á íslenskum nautgripum með
norskum fósturvísum yrði stöðvuð
ef eitthvað kæmi upp sem ógnaði
stöðunni á íslandi í þessum efnum.
„Ég vil þó leggja á það áherslu að
hér er engin norsk kýr að koma í
íslensk fjós ... heldur er einungis
um að ræða mjög takmarkaða til-
raun á tveimur búum,“ sagði ráð-
herra.
Þuríður lagði á hinn bóginn
áherslu á að ekki væri hægt að
fullyrða það að kúariða væri ekki
í Noregi. „Þetta er dulin sýking
og erfitt að fullyrða að smit sé
ekki til staðar,“ sagði hún og hélt
áfram. „Ég ætla þó að vona að
draumar ráðherra um hina
hreinu Búkollu fái staðist og að
það verði með þeim hætti að til-
raunin verði blásin af og bændur
geti hér áfram ræktað upp hina
hreinu Búkollu til útflutnings inn
á þá markaði sem nú eru að
hrynja."
_ Guðni
Agústsson
Ráðstefna um framtíð villtra laxa-
stofna og fískeldi á fslandi
fslendingar eiga
möguleika
á að forðast
mistök annarra
Scanpix
ÍSLENDINGAR eiga
möguleika á því að grípa
til ýmiss konar aðgerða til
þess að draga mjög úr
hættu á erfðablöndun
kvíaeldislaxa og villtra
laxa verði áætlanir um
stórfellt sjókvíaeldi á laxi
að veraleika á næstu ár-
um. Það er mat tveggja
bandarískra vísinda-
manna, dr. Freds Allen-
dorfs og dr. Ians Flemm-
ings, sem era í hópi
virtustu sérfræðinga á
sviði stofnerfðafræði ann-
ars vegar og samskipta
eldisstofna og villtra laxa-
stofna hins vegar. Þeir
segja jafnframt að villtum
laxastofnum sé mikil
hætta búin samhliða sjó-
kvíaeldi og hættan sé því
meiri sem eldisstofnamir
séu ólíkari villtu stofnun-
um. Því séu hugmyndir
um notkun á norskum eld-
islaxi neikvæðar.
Ofangreint og margt
fleira kom fram á ráð-
stefnu sem Veiðimálastofnun hélt í
gær ásamt Landssambandi veiðifé-
laga og Landssambandi stanga-
veiðifélaga. Til stóð að ráðstefnan
færi fram með þátttöku fulltrúa frá
fiskeldisgeiranum, en þeir afboðuðu
þátttöku sína.
Allendorf sagði í erindi sínu að
um væri að ræða flókin fræði og það
væri fátt um einföld svör við mörg-
um spurningum sem vöknuðu. Viss-
ar staðreyndir væru þó óumdeilan-
lega fyrir hendi og meðal þeirra
væri að „eldisfiskar sleppa, þeir
blandast villtum laxi, hrygna með
þeim og afkvæmin hafa breytta
genauppbyggingu. Það leiðir af sér
að stofninn missir eiginleika sína,“
sagði Allendorf.
„Hver stofn hefur sína genaupp-
byggingu og sums staðar era marg-
ir stofnar á litlu svæði, en allir mjög
ólíkir. Ég gæti nefnt rannsóknir
sem gerðar hafa verið á laxastofn-
um Colombia-árkerfisins, en fyrir
hundrað árum gengu um 15 milljón-
ir laxa árlega í ána og þverár henn-
ar. I dag era þetta innan við milljón
fiskar. Stofnarnir hafa á þessu tíma-
bili orðið fyrir þremur meiri háttar
skakkaföllum, fyrst var það ofveiði,
síðan stíflugerð sem skerti búsvæði
og loks stofnablöndun þegar gripið
var til þess að sleppa laxi af öðram
stofnum í árnar til að styrkja göng-
urnar. Það leiddi af sér augljósa
erfðamengun sem gerði illt verra,“
eins og hann komst að orði.
Og Allendorf sagði enn fremur:
vEf laxar sleppa úr kvíum við
Islandsstrendur gæti það haft
slæmar afleiðingar. Stofnablöndun
þessara fiska við villta laxa myndu
að öllum líkindum leiða af sér veik-
ari stofna."
Verulegar búsiQar
Dr. Ian Flemming hefur stundað
vistfræðirannsóknir sem tengjast
samkralli eldisstofna og villtra laxa-
stofna í Noregi síðustu níu árin og
hann greindi frá rannsókn sem gerð
var á ánni Imsu. Þar var sleppt
bæði villtum löxum og eldislöxum
og vora allir laxarnir merktir og
genauppbygging þeirra rannsökuð.
Átti að sjá hvernig fiskunum reiddi
af í hrygningu. Tilraunin fór fram á
ólaxgengu svæði og í ljós kom að
eldislaxarnir stóðu sig verr í hrygn-
ingu heldur en villtu laxarnir, náðu
aðeins um þriðjungs árangri og
vora einkum hængarnir kyni sínu til
lítils sóma. Vel gekk hins vegar hjá
villtum hængum og eldishrygnum.
Seiðaframleiðsla þessa blandaða
samfélags reyndist vera 31-32%
lakari heldur en búast mátti við að
sögn Flemmings og ein niðurstaða
rannsóknarinnar var á þann veg að
yrði villtur stofn fyrir árlegu áreiti
af þessu tagi myndi hann fljótlega
verða fyrir veralegum búsifjum.
Flemming bætti við þetta, og
raunar kom Allendorf inn á það
einnig, að þegar væri mikið magn af
eldisfiski í umferð í hafinu. Hann
sagði t.d. að 20—10% laxa sem veidd-
ust á Færeyjarmiðum væru eldis-
fiskar, 28-40% laxa sem veiddust í
sjávarveiði við Noreg væra af
eldisupprana og 15-35% laxa í ein-
stökum ám í Noregi væra eldislax-
ar. í versta dæminu reyndust 97%
laxa í norskri á vera af eldis-
upprana.
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Flemming lauk máli sínu með
þeim orðum að íslendingar hefðu
góða möguleika á því að gera ekki
sömu mistök og víða hafa verið gerð
og næstum ómögulegt er að bæta
fyrir. Ef ákveðnin væri óhagganleg
að hefja laxeldi í sjó væra nokkrir
þættir sem mætti huga að til að
draga mikið úr þeirri hættu sem líf-
ríkinu gæti stafað af eldinu. í fyrsta
lagi sagði Flemming, að hafa eldis-
kerin á landi, slíkt væri víða hægt,
hefði sér skilist, hér á landi vegna
jarðhita. Væra kerin á landi væri
ólíklegt að lax slyppi í hafið og líkur
á að smitsjúkdómar færa á kreik
myndu stórminnka.
í öðra lagi mætti athuga að nota
ófrjóa laxa. í þriðja lagi ætti að
kortleggja landið og velja hvar
heppilegt væri að hafa eldi. Taka út
viss svæði þar sem göngur villtra
laxa era sterkar og friða þau fyrir
sjókvíaeldi. I fjórða lagi að merkja
allan eldislax til að hann þekktist
úr, þannig mætti sjá hvaðan laxarn-
ir slyppu, hvenær og hugsanlega
hvernig. Loks í fimmta lagi, að
koma upp vönduðu vinnuferli í
tengslum við eldið, eftirliti með bún-
aði og vinnubrögðum, umhverfis-
vöktun, öraggu heilbrigðiskerfi,
skýrsluhaldi, auk aðgengilegra
áætlana um endurveiði strokulaxa,
þegar vart yrði við slys, og gæða-
stjómun."