Morgunblaðið - 19.12.2000, Blaðsíða 14

14 ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Gagnrýni á arðgreiðslur Orkuveitu Reykjavfkur í borgarsjóð
Akvæði í vatnalögum
heimila arðgreiðslur
Formaður Sambands íslenskra
sveitarfélaga og borgarlögmaður
hafa margt að athuga við túlkun
Birgis Tjörva Péturssonar
lögfræðings á heimildum sveit-
arfélaga til athafna.
AKVÆÐI í vatnalögum
heimila orkuveitum að
greiða arð til sveitarsjóðs
að sögn Hjörleifs Kvaran
borgarlögmanns en Birgir Tjörvi
Pétursson lögfræðingur segir í sam-
tali við Morgunblaðið á þriðjudaginn
var um heimildir sveitarfélaga til at-
hafna, meðal annars að arðgreiðslur
Orkuveitu Reykjavíkur í borgarsjóð
brjóti í bága við stjómarskrána, þar
sem gjaldtakan sé umfram kostnað
vegna þjónustunnar.
Hjörleifur sagðist hafa margt við
þau viðhorf að athuga sem fram
komi i viðtalinu við Birgi Tjörva.
Fyrir það fyrsta telji hann að ís-
lenskur sveitarstjómarréttur verði
alls ekki borinn saman eða heim-
færður upp á þann danska. Sjálf-
stæði sveitarfélaga hafi þróast með
töluvert ólíkum hætti í þessum
tveimur löndum. Dönsk sveitarfélög
starfí miklu meira undir forsjá og
eftirliti ríkisins heldur en á íslandi.
Sjálfstæði sveitarfélga raun
meira hér á landi
„Sjálfstæði sveitarfélaga er að
mínu mati mun meira hér á íslandi
heldur en í Danmörku og það verður
alls ekki sett samasemmerki milli
danska sveitarstjórnarréttarins og
þess íslenska. í Danmörku em sveit-
arfélögin mjög mikið að vinna verk-
efni fyrir ríkið og í Danmörku fá
sveitarfélögin framlög á fjárlögum
danska ríkisins. Þessu er ekki til að
dreifa hér á í slandi og þar af leiðandi
er eftirlitsskylda ríkisins með starf-
semi sveitarfélaga eðlilega miklu
ríkari í Danmörku heldur en hér,“
sagði Hjörleifur.
Hann bætti því við að Birgir
Tjörvi hefði einnig mjög þrönga sýn
á hlutverk sveitarfélaga þegar hann
fjallaði um ólögmælt verkefni þeirra,
þ.e.a.s. þau verkefni sem ekki er
beinlínis mælt fyrir um í lögum.
Hann sjálfur væri hins vegar þeirrar
skoðunar að heimildir sveitarfélaga
væm mun rýmri í þessum efnum.
Sveitarstjómarrétturinn hefði
þróast alla þessa öld með þeim hætti
að sveitarfélög hefðu verið að taka að
sér aukin verkefni, þótt þess gætti
að vísu í minna mæli á seinni áram
heldur en áður var. Þau hefðu til
dæmis verið í alls konar atvinnu-
rekstri sem hann teldi að almennt
væri litið svo á að hefði verið sam-
félagslega réttmætur og hann sæi
ekki að mikið hefði breyst í þeim efn-
um. Sveitarfélögin væra bæði að
reka starfsemi sem væri lögbundin,
eins og skólana, og í þeim efnum
yrðu ekki sérstök gjöld á lögð. Sveit-
arfélögin stæðu einnig í starfsemi
sem væri heimil, en óskyldubundin.
Dæmi um það síðarnefnda væri til
dæmis orkustarfsemi Reykjavíkur-
borgar. Það væri ekki skylduverk-
efni sveitarfélagsins. Hitaveitu-
reksturinn væri til dæjnis sam-
keppnisrekstur, þótt mál hefðu
þróast þannig síðustu áratugina að
svo væri ekki málum háttað nú. Hita-
veitan hefði á sínum tíma verið sett á
laggimar sem samfélagslegt verk-
efni, en hefði á þeim tíma verið í mik-
illi samkeppni við olíu sem hitagjafa.
í olíukreppunni upp úr 1970 hefði
það síðan gerst að hitaveita hefði
Hjörleifur
Kvaran
orðið mun hag-
kvæmari kostur til
hitunar en olían
vegna ohuverðs-
hækkunar.
„Ef menn halda
því fram að opinberir aðilar megi
ekki vera í samkeppnisrekstri hefði
okkur aldrei verið heimilt að setja
upp hitaveitu," sagði Hjörleifur.
Hann sagði að í sumum lögum sem
fjölluðu um orkufyrirtækin væri
beinhnis gert ráð fyrir því að þau
skyldu rekin út frá arðsemissjónar-
miðum. Það kæmi fram í lögunum
um Hitaveitu Suðurnesja að það
væri skylda að reka það fyrirtæki út
frá arðsemissjónarmiðum og í lög-
unum um Landsvirkjun kæmi bein-
línis fram að það skyldi greiða eig-
endum sínum arð. Þá væri í
vatnalögunum frá árinu 1923, sem
væri einhver vandaðasta lagasmíð á
þessari öld, beinlínis tekið fram í 62.
gr., sem hefði alla tíð verið óbreytt
að tekjur umfram kostnað af orku-
veitu mættu renna í sveitarsjóð.
Greinin hljóðaði svo orðrétt:
„1. Gjald fyrir raforku skal ákveða
í gjaldskrá, er héraðsstjórn semui-
og ráðherra staðfestir. Gjöld sam-
kvæmt gjaldskrá má taka lögtaki.
Gjaldskrá skal endurskoða ekki
sjaldnar en 5. hvert ár. 2. Ef árs-
kostnaður af orkuveitu verður meiri
en það, sem inn kemur fyrir notkun
hennar yfir árið samkvæmt gjald-
skrá, má greiða það, sem til vantar,
úr héraðssjóði. Þegar þannig stend-
ur á, er heimilt að krefja aukagjalds
af notendum utanhéraðs, er nemi
jafnmiklum hluta af gjaldi þeirra yfir
árið samkvæmt gjaldskránni, sem
tillag héraðssjóðs nemur miklum
hluta af árstekjum orkuveitunnar
samkvæmt gjaldskrá, þeim, er
fengnar hafa verið innan héraðs. 3.
Ef árstekjur af orkuveitu verða
meiri en árskostnaður af henni, að
meðtalinni hæfílegri fyrningu, er
heimilt að láta afganginn renna í sjóð
héraðsins. Nú nemur tekjuafgangur
sá, sem þannig er ráðstafað, meira
en 10% af tekjuupphæð þeirri allri,
sem komið hefir inn samkvæmt
gjaldskrá fyrir notkun orkuveitunn-
ar yfir árið, og eiga notendur utan-
héraðs þá rétt til endurgreiðslu á
því, sem umfram verður, að sínum
hluta.“
Hjörleifur sagði að þarna væri
beinlínis allt frá árinu 1923 gert ráð
fyrir því að tekjuafgangur af orku-
starfsemi að tiltekinni fjárhæð skuli
eða megi renna í sveitarsjóð og það
sé furðulegt að Birgir Tjörvi skuli
ekki hafa tekið tillit til þess í umfjöll-
un sinni.
„Ég held að menn verði nú að hafa
allt undir þegar þetta er skoðað.
Þannig er þetta búið að vera frá 1923
og á grundvelli þessa ákvæðis er
Reykjavíkurborg búin að fá arð af
sinum fyrirtækjum, rafmagnsveit-
unni og síðan hitaveitunni, í 60 ár.
Ég get ekki séð að það hafi skyndi-
lega núna orðið einhver sérstök
breyting á þessu,“ sagði Hjörleifur.
Hann bætti því við að þegar Hita-
veitan hefði lagt i miklar fram-
kvæmdir í kringum 1970 til þess að
leggja hitaveitu í suðusveitarfélögin
hefði verið tekið til þess lán með til-
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
styrk ríkisstjómarinnar hjá Alþjóða-
bankanum og það hefði verið krafa
sjóðsins að það yrði ekki minna en
7% arðsemi af framkvæmdum hita-
veitunnar.
„Það var skilyrði af hálfu lánveit-
andans og þá ríkisstjórnarinnar sem
stóð fyrir lánveitingunni að þetta
yrði með þessum hætti. í þeim samn-
ingum sem við höfum gert við ná-
grannasveitarfélögin um kaup á
heitu vatni er alls staðar tiltekið að
þetta skuli rekið með arðsemi og tek-
ið fram í samningunum við Kópavog,
Garðabæ og Hafnarfjörð, að þegar
arðurinn nái tiltekinni fjárhæð eða
hlutdeild af rekstri skuli þeir fá sinn
hluta líka að ákveðnum skilyrðum
uppfylltum," sagði Hjörleifur.
Hann sagði að allan þennan tíma
hefðu gjaldskrárnar miðast við að
fyrirtækin greiddu arð og þær hefðu
fengið staðfestingu ráðherra alla tíð.
Óeðlilegar skorður ef laga-
ákvæði eru skýrð mjög þröngt
Hjörleifur bætti því við að ef
ákvæði sveitarstjórnarlaganna væra
skýrð mjög þröngt myndi það setja
sveitarfélögunum óeðlilegar skorður
hvað varðaði það að taka upp málefni
sem væra íbúum þeirra til hagsbóta.
Til að mynda hefðu ítarleg og víðtæk
lög verið sett árið 1991 um félags-
þjónustu sveitarfélaga, sem legðu á
sveitarfélögin ríkar skyldur. Þegar
ákvæði þessara laga væra skoðuð
hlyti maður að spytja sig hvort sveit-
arfélögin hefðu ekki mátt sinna þess-
um verkefnum áður en lögin voru
sett og hvort allt það sem sveitar-
félögin gerðu hefði verið ólögmætt
fram að þeim tíma. Reykjavíkurborg
hefði til dæmis rekið ogræki enn yfir
þúsund leiguíbúðir. í lögunum væri
það lögfest að sveitarfélög skyldu sjá
til þess að fólk byggi við sómasam-
legar aðstæður og hefði framboð á
leiguhúsnæði og svo framvegis.
„Þama er með þessum lögum ver-
ið að lögfesta það sem sveitarfélögin
vora að gera og höfðu gert áratugum
saman. Flest af því sem tiltekið er í
þessum lögum um félagsþjónustu
sveitarfélaga var ekki lögbundið áð-
ur og ég held að það hvarfli ekki að
nokkrum manni að halda því fram að
sveitarfélögin hafi verið að gera
þetta með ólögmætum hætti,“ sagði
Hjörleifur.
Hann sagði að menn yrðu að skoða
þessi mál undir víðu sjónarhorni
þegar þeir fjölluðu um þessa hluti.
Það væri ekki svo einfalt að veröldin
væri bara svört og hvít
Heimildir mismun-
andi milli landa
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, for-
maður Sambands íslenskra sveitar-
félaga og borgarfulltrúi, sagði að-
spurður um sjónarmið Birgis Tjörva
að sveitarfélög á íslandi hefðu meira
sjálfsforræði en sveitarfélög í Dan-
mörku og þvi giltu hér á landi ekki
nákvæmlega sömu túlkunarreglur
og þar. Heimildir sveitarfélaga til
framkvæmda og athafna væra mis-
munandi milli landa. M.a. væra
heimildir þeirra ekki samræmdar á
Norðurlöndum og varhugavert gæti
verið að færa danskar réttarreglur
að íslenskum aðstæðum án aðlögun-
ar. Birgir Tjörvi véfengdi t.d. að arð-
greiðslur fyrirtækja í eigu sveitar-
félaga til eigenda sinna væra
heimilar og héldi þvi fram að þær
væra brot á ákvæðum stjórnarskrár-
innar. Um þessi mál væra lögfræð-
ingar langt frá því að vera sammála.
Sveitarfélögin hefðu sjálfsstjórnar-
rétt sem staðfestur væri í stjórnar-
skrá og í sérlögum væri að finna ým-
is ákvæði sem undirstrikuðu rétt
þeirra til athafna og framkvæmda á
ýmsum sviðum.
„Almennt séð er nokkur ágrein-
ingur um túlkun ákvæða ýmissa laga
er snúa að umhverfi sveitarfélaga og
að mínu mati ber að túlka slík
ákvæði rúmt sveitarstjómum í vil í
anda ákvæða stjórnarskrár, sveitar-
stjórnarlaga og sjálfstjórnarréttar.
Túlka verður lögmætisregluna út frá
þeim lagaramma sem sveitarfélögin
búa við og með vísan til annarra laga
þar sem öðram aðilum er falin úr-
lausn verkefna eða takmarka til-
tekna starfsemi sveitarfélaga svo
sem vegna samkeppnissjónarmiða,“
sagði Vilhjálmur.
Hann benti á að í 78. gr. stjórn-
arskrárinnar segi: „Sveitarfélög
skulu sjálf ráða málefnum sínum eft-
ir því sem lög ákveða" og að 7. gr.
sveitarstjórnarlaganna hafi stuðning
af þessu ákvæði stjórnarskrárinnar
en þar segi: „Sveitarfélög geta tekið
að sér hvert það verkefni sem varðar
íbúa þeirra, enda sé það ekki falið
öðram til úrlausnar að lögum.“
„Það er fyrst og fremst mat sveit-
arstjórnarmanna sjálfra hvort að til-
tekin verkefni falli undir þetta
ákvæði. Það er síðan hlutverk dóm-
stóla að skera úr um ágreining sem
upp kann að koma vegna aðgerða
einstakra sveitarstjórna,“ sagði Vil-
hjámur.
Hann sagði að hvað varðaði full-
yrðingar um heimildarleysi til arð-
greiðslu veitufyrirtækja til sveitar-
sjóða snérist ágreiningsefnið um
túlkun á eftirfarandi ákvæði í 7. gr.
sveitarstjórnarlaga en þar segði:
„Sveitarfélög skulu setja sér
stefnu um arðgjafar- og arðgreiðslu-
markmið í rekstri fyrirtækja sinna
og stofnana og er heimilt að ákveða
sér eðlilegan afrakstur af því fjár-
magni sem bundið er í rekstri
þeirra.“
Mikilvægl; ákvæði
„Birgir Tjörvi virðist telja þetta
ákvæði haldlítið en ég tel aftur á
móti að það sé mjög mikilvægt fyrir
sveitarfélögin og eðlilegt að þau geti
ákvarðað sér arðgreiðslur af rekstri
eigin fyrirtækja og stofnana og því
fjármagni sem í þeim er bundið eins
og aðrir eigendur íyrirtækja gera.
Ef þessi grein er þröngt túlkuð er
þetta mikilvæga ákvæði í raun einsk-
is nýtt og sama á við um þrönga túlk-
un ýmissa annarra ákvæða sveitar-
stj órnarlaganna.
Umræða um þessi mál er á hinn
bóginn mjög nauðsynleg og tíma-
bær. Það er bæði mikilvægt fyrir
sveitarstjórnir og íbúana að laga-
rammi um starfsemi sveitarfélag-
anna sé skýr. Það er ljóst að sveit-
arstjórnir verða að starfa innan
tiltekins lagaramma og verja skatt-
tekjum sínum lyrst og fremst í þágu
samfélagslegra verkefna. Innan þess
ramma verða þau jafnframt að hafa
ákveðið svigrúm til að leggja mat á
hagsmunamál íbúa sveitarfélaganna
eins og kveðið er á um í núgildandi
löggjöf," sagði Vilhjálmur ennfrem-
STUTT
Látin laus
í Kaup-
manna-
höfn
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
ÍSLENSK stúlka, sem setið hefur í
varðhaldi í Danmörku frá því í októ-
ber, ákærð fyrir aðild að eiturlyfja-
máli, var í gær látin laus eftir yf-
irheyrslur í borgarrétti Kaup-
mannahafnar. Mál stúlkunnar hefur
verið aðskilið aðalmálinu er snýst um
smygl á tæplega 20 kg. af kókaíni, en
ekki er hægt að fella dóm íyrr en
dæmt hefur verið í smyglmálinu. Er
búist við að nokkrir mánuðir líði áður
en það gerist og er stúlkan frjáls
ferða sinna.
Forsaga málsins er sú að fyrrver-
andi sambýlismaður stúlkunnar og
þrír aðrir voru handteknir fyrir áð-
urnefnt smygl í október sl. Stúlkan
hafði þá slitið samvistir við sambýlis-
manninn, sem er frá Hollandi, og var
flutt til íslands. Hún var hins vegar
stödd í Danmörku í stuttri heimsókn
er lögreglan gerði áhlaup og var hún
handtekin. Er hún ákærð fyrir
tvennt; aðild að málinu og að þiggja
fé sem hún hafi haft vitneskju um að
var illa fengið. Hún heldur fram sak-
leysi sínu.
Að sögn Claus Pedersen hjá
ákæravaldinu er hlutur stúlkunnar
að málinu talinn lítill þótt ekki hafi
verið formlega fallið frá ákærunni
um fulla aðild að því, og því var mál
hennar aðskilið málum hinna fjög-
urra. Var hún yfirheyrð fyrir luktum
dyram í gær, þar sem fram kom að
hún er m.a. sökuð um að þiggja allt
að tvær milljónir ísl. kr. frá sam-
býlismanninum.
Endanlegur dómur í máli hennar
fellur hins vegar ekki fyrr en dæmt
hefur verið í málum fjórmenning-
anna og er búist við að allmargir
mánuðir h'ði áður en það verður.
------*-+-♦----
Heillaóskir
ráðherra til
Colin Powell
HALLDÓR Ásgrímsson, utanríkis-
ráðherra, sendi 18. desember sl. Col-
in Powell hershöfðingja árnaðarósk-
ir í tilefni af tilnefningu hans í
embætti utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna í ríkisstjórn George W.
Bush, sem tekur formlega við völd-
um forseta Bandaríkjanna 20. janúar
næstkomandi.
------*-++------
Vatnsbólið
laust við gerla
EKKI þarf lengur að sjóða neyslu-
vatn úr vatnsbólum við Varmahlíð í
Skagafirði, þar sem að ekki fundust í
því óheilnæmii- gerlar í sýnum sem
tekin voru úr vatnsbólunum fyrir
síðustu helgi, samkvæmt fréttatil-
kynningu frá Heilbrigðiseftirliti
Norðurlands vestra. Niðurstöður
rannóknar Hollustuverndar ríkisins
sýna að geislunarútbúnaður með út-
fjólubláu ljósi, sem tengdur var við
neysluvatnslögnina á miðvikudag í
síðustu viku, hefur gert sitt gagn og
er vatnið nú laust við gerlana.
---------------------
Gæsluvarðhald
framlengt
HÉRAÐSDÓMUR Reykjaness
framlengdi á föstudag gæsluvarð-
hald yfir Atla Helgasyni til 15. mars
2001. Ath hefur játað að hafa orðið
Einari Erni Birgis að bana í Öskju-
hlið 8. nóvember sl.