Morgunblaðið - 20.12.2000, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Með þef-
skynið á
hreinu
MYNDLIST
A I m e n n i n g s s a I e r n i n
Bankaslræti 0
HLJÓÐVERK & NETLIST
FINNA BIRNA
STEINSSON
Til 31. janúar.
SÉRKENNILEG staðsetning
Kooks 00 - en svo kallar Finna Birna
Steinsson verk sitt á báðum almenn-
ingssalemunum í Bankastræti - hlýt-
ur að vekja spurningar meðal vegfar-
enda um myndlist samtímans og eðli
hennar. Satt best að segja er eins og
manni haf! verið skotið inn í skáld-
sögu Patrick Suskind um Ilminn, því
Gustav Jaeger, söguhetja Finnu
Bimu, virðist hafa verið svipaður
aromatoman, eða þefkeri, og hinn
andstyggilegi Grenouille. Munurinn
er þó sá að Jaeger var enginn morð-
ingi heldur vísindamaður sem eyddi
ævi sinni og kröftum í að rannsaka
lykt og spá í víðtækar afieiðingar þefs
og óþefs.
Jaeger, fæddur 1832 og dáinn
1917, var svabískur prófessor í hrein-
lætisfræði við Tækniháskólann í
Stuttgart. Kenning hans um yfir-
burði ullarinnar tO að eyða líkamslykt
varð tii þess að hann sagði upp pró-
fessorsstöðu sinni til þess eins að
geta helgað sig alfarið því brennandi
áhugamáli sínu að rannsaka lykt og,
að því er hann sjálfur hélt fram,
ómæld áhrif óþefs á mannkynssög-
una. Jaeger hélt því nefnilega fram að
styrjaldir og kynþáttafordómar stöf-
uðu af ósætti þefskyns ákveðins ein-
staklings, hóps, þjóðar eða kynþáttar
við lyktina af framandi fólki. Ofurtrú
hans á lykthvakki ullarfatnaðar
Söngdansar
Jóns Múla
HLJÓMSVEITIN Delerað
heldur tónleika á Súfístanum,
bókakaffi í verslun Máls og
menningar á Laugavegi, annað
kvöld, fimmtudagskvöld, kl. 21.
Þar leikur sveitin lög af nýút-
komnum diski sem inniheldur
Söngdansa Jóns Múla Áma-
sonar. Hljómsveitina skipa
Óskar Guðjónsson saxófónleik-
ari, gítarleikararnir Eðvarð
Lámsson og Hilmar Jensson,
Þórður Högnason kontrabassa-
leikari og slagverksleikaramir
Birgir Baldursson, Matthías
MD Hemstock og Pétur Grét-
arsson. Aðgangur er ókeypis og
öllum heimfil.
Morgunblaðið/Halldór B. Runólfsson
Mynd af meistara Gustav Jaeger á
Karlaklósettinu, Bankastræti 0.
beindist einkum að því að fá konur til
að skipta út silkibrókum fyrir ullar-
nærföt og minnka með því óæskilega
líkamslykt sína.
Jaeger komst að þessum stóra
sannleik með því að fylgjast með
hundum sínum. Honum fannst kyn að
þeir skyldu alltaf kannast við lyktina
af húsbónda sínum hversu fjölskrúð-
ugt sem þefrænt áreiti umhverfisins
var. Eftir að hann fór að stríða við
aukið holdafar víkkaði áhugi hans á
líkamslykt og hann fór að kanna
vatnsbúskap líkamans og hollustu út-
gufunar fyrir daglega líðan okkar.
Hann fór að eyða dijúgum tíma í
gufuböð og taldi slíka iðkun allra
meina bót. Óllu þessu og miklu meira
kemur Finna Bima til skila með léttu
listfengi á almenningssalemunum
beggja vegna Bankastrætis. Eins má
nálgast allan textann á karla- og
kvennaklósettinu - en hann er ekki
einn og óskiptur heldur er hann snið-
inn fyrir áhugasvið kynjanna hvors í
sínu lagi - á veraldarvefnum:
www.Kooks00.com. Þar geta vafrar-
ar jafnframt notið þess að heimsækja
almenningssalemi gagnstæðs kyns.
Upptökulinsan panar klósettin um
leið og textamir birtast undir sí-
rennslissymfóníusalernisskálanna.
Svo þétt er stúdía Finnu Bimu á
ilmmeistara Jaeger að nánast jaðrar
við fyndni. Hún er vissulega á kostn-
að klínískra hreinlætisíræða sem
væntanlega náðu hámarki í Þýska-
landi aldamótanna. Nákvæmnin í yf-
irliti listakonunnar er í takt við hug-
myndir okkar um germanska
rannsóknarsmásmygli og óforbetran-
lega koprofóbíu - úrgangsfælni - sem
margir hafa fyrir satt að liggi að baki
öfgafullum hreinræktunarhugmynd-
um úrvalssinna sem ekki skirrtust við
að heimta útrýmingu gallaðra ein-
staklinga og þeirra sem flokkaðir
voru til óþverralegra kynþátta. En
gleymum ekki að undir þessari
snjöllu stúdíu - að mínu viti mark-
sæknasta verki Finnu Bimu hingað
til - er jafnframt sneitt að hvers kyns
hreinræktunarhugmyndum í listum.
Halldór Björn Runólfsson
J ólas temmning
í Míru
20% afsláttur af öllum
borðstofusettum og sófaborðum til jóla.
30% afsláttur afpostulíni
og glösum
Opiö til kl. 22 til jóla
Bæjarlind 6,
sími 554 6300
www.mira.is
Fornfálegur
siðaboðskapur
BÆKUR
Barna-/unglingabók
ÆVINTÝRALANDIÐ
NARNIA:
KASPÍAN KONUNGSSON
Eftir C.S. Lewis. Muninn bókaút-
gáfa, íslendingasagnaútgáfan 2000.
Kristín R. Thorlacius þýddi.
160 bls.
SAGAN segir frá ævintýraland-
inu Namíu, sem C.S. Lewis varð
geysivinsæll fyrír og börn á fyrri
hluta aldarinnar kættust óumræð-
anlega hvert eitt sinn sem nýtt æv-
intýri í þeim flokki leit dagsins Ijós.
Hefst frásögnin á því að fjögur börn,
Lúsía, Játvarður, Sæunn og Pétm',
era stödd á járnbrautastöð á leið í
heimavistarskólann sinn að leyfi
loknu, þegar þau er skyndilega köll-
uð til Narníu. Þau hafa enga hug-
mynd um af hverju, en þykir allt
hafa tekið stórkostlegum breyting-
um frá því sem áður var, sem var
fyrir einu ári að þeirra tímatali.
Éitthvað mikið lítur út fyrh' að vera
að, og kemur síðar á daginn að böm-
in voru þangað kvödd til að laga það
sem aflaga hefur farið.
Þegar ég var lítil stúlka las ég
sitthvað eftir C.S. Lewis og þótti
óhemju leiðinlegt lesefni. Það hefur
ekki breyst nema ef vera skyldi til
hins verra. Hér áður fyrr hafði ég
engin tök á að rökstyðja óánægju
mína með verkið, heldur 61 óljósar
tilfínningar í brjósti mér um að eitt-
hvað gengi ekki upp. Ég er ekki frá
því að ungir nútímalesendur séu
betur í stakk búnir til að festa fingur
á hvað skorti á í fantasíuheiminum
Narníu. Fyrsta mætti nefna unga
kvenlesendur. Þær taka líklega eftir
því að tvær af aðalsöguhetjunum,
þær Lúsía og Súsanna, fá heldur
slæma útreið í meðförum sögn-
manns. Lúsía er reyndar yngst
barnanna, sem gæti skýrt uppburð-
arleysi hennar, en einungis að hluta.
Lúsía er útbúin sérstöku næmi og
þegar hetjurnai’ fjórar ásamt dvergi
nokkrum ráfa rammvillt um skóga
Namíu í leit að liðinu sem ætlar sér
að frelsa ævintýralandið undan valdi
vonda konungsins, er hún sú eina
sem kemur auga á Ijónið Aslan,
ókrýndan konung Namíu. Aslan
reynir að vísa þeim veginn, en eng-
inn hlustar á píslina hana Lúsíu sem
með aumkunarverðum tilburðum
mælist til þess að á hana verði hlust-
að. Það verður úr að liðið fer aðra
leið og „Lúsía fór síðust, hágrát-
andi.“ (Bls. 95.)
Súsanna, sem er næstelst þeirra
fjórmenninga, er síðust til að koma
auga á Aslan og er gefið í skyn að
hún hafi fremur takmarkað ímynd-
unarafl, sé óhemju þreytandi nöld-
urskjóða og skipti engum sköpum á
sögusviðinu. Hún hefur það þó til
bmnns að bera að vera góður sund-
maður og fær bogaskytta, en það
dugar henni skammt. Allar þær
ófreskjur, furðudýr og dvergar sem
þau hitta fyrir í Narníu að þessu
sinni og hafa eitthvað til málanna að
leggja, era karlkyns. Einu vísanirn-
ar í málsmetandi kvenkyn era eft-
irfarandi: Fóstm Kaspíans kon-
ungssonar bregður örstutt fyrir, en
henni mistekst að uppfræða Kaspí-
an um hvað sé á seyði í Namíu og
víkur fyrir karlkyns eftirmanni sín-
um, sem tekst betur upp. Versti
óvætturinn sem nokkurn tíma hefur
náð völdum í Narníu er kvenkyns,
hvíta nornin, og er hún sá viður-
styggilegasti vemleiki sem söguper-
sónur geta upphugsað. í ofanálag
bregður lesanda mjög í brún þegar
hann rekst á svona athugasemdir:
„...Pétur laut fram, lagði handlegg-
ina um háls dýrinu og kyssti loðinn
hausinn. Það var ekkert kvenlegt við
þessa athöfn, hann var konungur-
inn.“ (Bls. 126.) Líklega þykir mörg-
um óhæfa að gagnrýna sjálfan C.S.
Lewis fyrir að hafa verið karlremba,
eða „barn síns tíma“, líkt og það er
oft nefnt í skilningsríkum tón. Hvað
sem því líður er ljóst að bókina er
verið að gefa út að nýju fyrir börn
nútímans, og ekki nema sjálfsagt að
aðstandendur þeirra viti hvað í
henni leynist. Éinnig er að finna í
sögunni furðu ósannfærandi þóf um
það hvort megi borða dýr eða ekki.
Þorri frumbyggja Namíu eru tal-
andi dýr, sem að auki eru eitthvað
stærri í sniðum en hin mállausu, en
að öðra leyti eins. Það kemur upp úr
kafinu að i lagi sé að leggja sér mál-
lausu dýrin til munns, þar sem þau
eru, „...öðravísi og ekkert frábmgð-
in þeim vesalings fávísu skepnum
sem fyrirfinnast í Kalormen og
Telmar. Þau em líka smávaxnari en
við.“ (Bls. 54-55). Þetta segir talandi
greifingi og tekur undir með Kasp-
ían konungssyni þegar hann segist
einungis hafa veitt þau dýr að gamni
sínu sem vora mállaus. I samræmi
við slík vandi'æði á sögusviðinu
gengur fantasían í heild sinni illa
upp. Fyrst má nefna að þeir sem
ekki hafa lesið fyrri sögur um Narn-
íu munu líkast til eiga í mestu erf-
iðleikum með að fóta sig. Þar fyrir
utan er að þessu sinni svo komið
sögu þegar börnin era kölluð til
Narníu, að hundrað þúsund ár hafa
liðið og hin nýja Narnía er orðin allt
önnur en „Forn-Narnía“, eða gull-
öldin þegar réttlátir konungar ríktu
og allt var með i'riði og spekt. Nú er
þar að finna „kynblendingsdverga"
og ríkir þar óvinaþjóð sem er af öðm
kyni en frumbyggjar Narníu. Þessi
óvinaþjóð kemur frá ríkinu Telmar,
en á reyndar rætur sínar að rekja til
mannheima. Hér er ekki vettvangur
til að gi'eiða úr þessari flækju, en
nægir að geta þess að undir lokin
sitjum við uppi með marga heima og
er niðurstaða sögunnar sú að best
fari á því að hver snúi aftur til síns
heima og varist þess í framtíðinni að
vera að ragla reitum við aðra. Það er
skynsamlegast að viðhalda einhvers
konar fmmkynstofni, að leggja rækt
við fornar rætur og að forðast
blöndun og samneyti við ólíka
heima.
Að endingu má nefna að fram-
vindan er langdregin, persónui'
þvælast erindisleysu fram og aftur
um sögusviðið til þess eins að læra
dyggðir sem nú eiga ekki lengur við.
Það skiptir til dæmis sköpum á
sögusviðinu að átta sig á stöðu sinni
og reyna ekki að trana sér fram fyr-
ir karlkyns stórkonunga af ætt
Adams og Evu. Stúlkum er einnig
ráðlagt að auðsýna þolinmæði, á
endanum verður kannski hlustað á
þær. Siðapredikunin er ákaflega
fyrirferðarmikil, en fer því miður
einnig erindisleysu þegar þess er
gætt að tímarnir hafa breyst og sið-
ferðisgildin með.
Ragna Garðarsdóttir
BÆKUR
Gnðfræði
ÁKALL ÚR DJÚPINU
- Um kristna íhugun - Höfundur:
Wilfrid Stinisson. Þýðing: Jón Rafn
Jóhannsson. Ráðgjöf: Sigríður Hall-
dórsdóttir. títgefandi:
Skálholtsútgáfan.
HVERSLAGS droU er þetta
Surtur? Ertu uppgefinn eða hvað?
Svo spurði hvítur spjátmngur, sem
var að frelsa afrískt þjóðbrot frá
menning sinni, kenna þeim „góða“,
„rétta“ siðu, „burðardýr“ sitt, er
það hafði setzt niður milli áning-
arstaða. Uppgefmn, nei, nei, en eg
er að bíða eftir sálinni, herra, svar-
aði sá innfæddi.
Á hraðans öldum hefir hinn
tæknivæddi heimur skilið sitt eigið
sjálf eftir, þanið sprettinn, - rekinn
áfram af sporum græðginnar, svo
blóð litkar jörð. Fleiri og fleiri
spekinga þarf til þess að „plástra"
skjögrandi líkama og sundurtættar
sálir. Eitthvað í menning okkar hef-
ir bmgðizt og bregzt. Sárþjáð fólk
tekur að leita „smyrsla“ og margt
finnur helzt baukinn í „austur-
lenzkri" menning og fræðum. Þetta
er „sanntrúuðum" kristnum erfiður
biti að kyngja, svo mjög sem þeim
hefir verið innrætt, að þeirra speki
sé sú eina rétta. Á þetta bendi eg,
því lútherskur taglhnýtingur hefði
aldrei getað skráð slíka bók, sem
Ákall úr djúpinu er, sjóndeildar-
Slökun
hringurinn alltof, alltof þröngur.
Nei, það þurfti kaþólskan til, - kat-
ólskan til að minna okkur á, að það
eru svik okkar prestanna við söfn-
uði okkar, að því er trúað, að „aust-
urlenzk" dulúð sé eitthvað sem
Kristur gleymdi í sínum fræðum
um guð og mann.
Wilfrid Stinissen er kamielítaf-
aðir í klaustri í Norraby í Svíþjóð.
(I Palestínu var reglan mynduð
1156. Reglubræðurnir töldu sig
elzta munkafélag heimsins, í raun
framhald af spámannaskóla Gamla-
testamentisins. Á 13. öld barst regl-
an til Vesturlanda og breyttist í
förumunkareglu. Þeir bera hvítt
herðaklæði, sem María mey á sjálf
að hafa gefið reglunni, - klæðið var
því ömgg sáluhjálp. Innskot mitt,
SHG.)
Höfundur semur rit sitt af mikilli
þekking, mikilli fimi. Eðlilega leitar
hann skoðunum sínum stuðnings
hjá trúbræðrum og systmm, Tóm-
asi frá Akvínó; Jóhannesi frá
Krossi; Teresu frá Avíla og ekki
skal vemdarengli Frakka gleymt
Thérése af Jesúbarninu. Auk þess
leitar höfundur til annarra djúp-
hyggjumanna, spekinga á akri
mannkyns, og spyr þá ekki um trú
eða siðu.
Rauði þráður bókar er þroskinn
frá hinum krefjandi kærleika til
hins fórnandi. Maðurinn er bæði
líkami og sál, þarf að leita samspils
beggja, - til þess að ná til innsta
kjama mennskunnar - KRISTS.
Höfundur skiptir bókinni í 8
kafla, þeim aftur í flokka efninu til
skýringar. Þetta auðveldar lesanda
að nýta bókina sjálfum sér til
þroska, — uppbyggingar, leita til á
ný, þá hann er farinn að læra, hvað
kristin íhugun er.
Af lestrinum verður lesandinn
fróðari miklu, því vandað er til til-
vitnana, og á stundum grípur þýð-
andinn til nánari skýringa okkur
löndum sínum til gagns. Orðskýr-
ingar í bókarlok vitna hér um.
Undir handleiðslu leiðbeininga
Ingólfs S. Sveinssonar, læknis, á
frábærri snældu: Slökun, hvíld og
frelsi til að anda, hefi eg notað
„Jesúbænina" í hugleiðslu minni, án
þess að vita, að hún var leiðbeining
til rússnesks pílagríms til bæna-
samstillingar lócama og sálar, orð
Símonar nýguðfræðings (940-1022)
tekin úr Fílókalíunni. Já, lesanda
verður ljóst, að margt, sem hann
hugði nær í tíma, er vizka áa hans
aftan úr öldum.
Þýðing Jóns er frábær, lipur,
ljúf, þokkafull.
Þessi bók á erindi við íslenzka
þjóð, - hún krefst umhugsunar,
kallar á já, - kallar á nei, eins og
allar góðar bækur gera, eg tala nú
ekki um, þar sem „Guð og börnin
leika sér og dansa saman“.
Innileg þökk og virðing til þeirra
er að unnu.
Sig. Haukur