Skírnir - 01.08.1914, Side 68

292
Áhrif klaustranna á íslandi.
undir prestastöðu og hafa þeir því fengið næsta litla þýð-
ingu. Mentun prestanna var ekki svo sérlega arðberandi
andlega, mest fólgin í því að kunna að syngja messur og
gegna öðrum embættisverkum, enda var það ekki svo
lítill lærdómur, ef vel átti að fara. En aðalþýðing skól-
anna við klaustrin var í öðru fólgin. Hún er fólgin í því,
að þeir sem skólana sóttu, komust þar í kynni við þá
fróðu menn, er þar voru fyrir, og fengu kost á að nota
bækur klaustranna. Þar drukku þeir og í sig fróðleiks-
fýsnina. Skólarnir við klaustrin fá því sína mestu þýð-
ingu í því, að þeir bera fróðleikinn og fróðleiksfýsnina út
úr klaustrunum. Þeir sem sjálfir voru fróðleiksgjarnir
fengu þar hvöt til að mentast í ýmsum fleiri fræðum en
þeim, er snerta prestsskapinn, og hvöt til að rita, Svo
að það er vandséð hve margir af þeim klerkum, sem utan
klaustranna rituðu, hafa einmitt fengið hvötina til þess í
klaustrunum. A þennan hátt eigum vér klausturskólun-
um mikið að þakka. Aftur á móti hafa skólarnir á bisk-
upssetrunum vafalaust. lagt alla áherzlu á að kenna mönn-
um »til prests«, og þar skorti þau skilyrði, sem i klaustr-
um voru, svo að þeir hafa fengið mikið minni þýðingu.
A Þingeyrum voru fróðleiksmenn miklir um h. u. b.
200 ára skeið, og er óhugsandi annað en áhrifin af þeim
hafi verið afarmikil, og að flestu leyti hafa þau verið holl
og góð fyrir þjóðina. En úr því er kemur fram um miðja
14. öld dofnar yfir andlegu lífi, bæði klaustranna og ann-
ara, og hverfa þau þá úr sögunni.
Það má því óhætt segja um klaustrin á íslandi, að
þau hafa yfirleitt verið til stórmikils góðs fyrir andlegt
líf þjóðarinnar. Trúmálaæsingur hefir lítill sem enginn
frá þeim komið, en mikið af ágætum fræðum. Og þó að
þau vitanlega hafi einnig hlotið að breiða út sitthvað, sem
minna var vert, og ef til vill skaðlegt, svo sem jarteina-
sótt og hindurvitni, þá var það bæði lítið, og í rauninni
ekki tiltökumál. Hitt gegnir miklu meiri furðu, hve lítið
var af því tægi. Er í þessu sambandi vert að athuga
formálann, sem Gunnlaugur munkur hefir, áður en hann