Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1887, Blaðsíða 6

6
um og lagasetningu, og lögin vóru þá höfð í mikilli virðingu og
þekking á lögum* 1. Einhver sú mikilvgœasta lagasetning, sem gerð
var í fornöld hér á landi, stendr og í sambandi við Njáls. s., nefnil.
fimtardómrinn; hún er sú eina saga, sem bæði upplýsir oss um
nær hann var settr og að mörgu leyti af hvaða þörfum, og lýsir
honum. þ>að sést og af mörgu, að á þessum tíma eða frá
því alþingi var sett og til 1030, hefir mikill hluti af Grágás orðið
til eða myndazt, enn á því tímabili, sem eftir fór, hefir löggjöfin
siðan þokazt hœgra áfram með jöfnu áframhaldi. Njáls s. sýnir oss
á mörgum stöðum, og einkanlega i brennumálunum, að lög og
réttargangr hafði þá þegar í því verulega náð mjög svo þeirri full-
komnun, sem vér finnum það framsett í Grágás2. Fleiri af vorum
fornu sögum bera og vott um þetta, t. d. Eyrbyggja, bls. ig, um
„tólftarkviðinn“, og bls. 64 um „frumhlaUp“; Gunnlaugs s. ormst.
bls. 206 um að „fastna sér konu“; Laxdœla bls. 136: ef kona er í
„brókum ok setgeiri = karlfötum“, og bls. 210 um „landkaup“ eða
hafa votta við það; Grettis s. bls. 20 um „at hverr eigi reka fyrir
sinni jörðu“; og víðar mun mega finna slíkt i sögum vorum. þ>etta
tímabil, sem hér rœðir um, var og fyrri glæsilegasti hlutinn af
frægðartima íslands; þá gerðust allar hinar helztu fornsögur vorar,
og frelsið var þá í sinum mesta blóma. þ>að er því engin furða,
þó höfundr Njáls s. lýsi lögum og málasóknum meira enn nokkur
annar söguritari gerir, þar sem flestir hinir helztu lagamenn eru
henni viðkomandi, og ein hin merkasta lagasetning og aðalvið-
burðir sögunnar standa í sambandi við málasóknirnar, sem enn
mun sýnt verða.
Eg er kominn á þá ætlun, að málasóknirnar í Njáls. s.,
t. d. i brennumálunum á alþingi, hafi upprunalega, þegar sagan var
rituð, verið sem næst því þær lifandi munnlegu málasóknir, eins og
þær í raun réttri fram fóru, og af Njáls. s. megi að miklu leyti
læra og sjá, hvernig lögin bæði þá og síðar vóru, og hvernig alt
fram fór á alþingi, þegar höfðingjar þreyttu lög af kappi miklu i
stórmálum, og að lífið yfir höfuð á alþingi sé hér sýnt í sinni réttu
nefndir eru í Landn., nefndir í öðrum sögum; munu þeir þó ekki #upp-
skrökvaðir«. Enn hér er annað dœmi: Ljótr, son Halls á Síðu, er féll í
þeim sama bardaga á alþingi, rétt eins og Eyjólfr, er ekki nefndr í
Landn. j?ó er Klœngr biskup af honum korninn, enn einungis Melabók
nefnir hann, af því hún þurfti að telja gegnum hann þessa ættartölu til
Skálholts biskupa.
1) Sjá um þetta efni hjá Dr. juris. Y. Einsen dómara í hæstarétti í hans
merkilega riti: »Om de Islandske Love i Fristatstiden. Kjöbenhavn 1873«,
bls. 15, o. s. frv., bls. 146—147.
2) V. Finsen, bls. 147—148,