Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1887, Blaðsíða 29

29
þetta mál yfir höfuð, og mynda hér af — fyrir það fyrsta — rétta
munnlega sögu, það er að segja, ef honum var það nokkuð hug-
leikið, eða hann kærði sig um það. þó þetta standi nú ekki
beinlínis „svart á hvítu“, því þá væri heldr ekki hér um margtað
rœða, þá skal eg leyfa mér að ætla, að Sæmundr hafi haft atferli,
til að leita eftir sannleikanum f þeim viðburðum, sem gerðust í
hans eigin héraði, og forfeðr hans vóru við riðnir. Sæmundr er
vor elzti og annar merkasti frœðimaðr, sem kunnugt er; hann er
kallaðr formtra og lærðr allra manna bezt“, og það af'þeim manni,
sem lifði sköinmu eftir hann, og var samtíða Páli biskupi, enn lifði
þó nokkuð lengr, nefnilega höfundi Hungrvöku ; þar að auki er
annarstaðar lokið mörgum lofsorðum á Sæmund, og víða til þess
vitnað. Ari fróði (1067—1148) hefir og getað vitað um þetta efni
líkt og Sæmundr, þó eg ætli ekki að hann sé höfundr að þessu,
þá hefir hann þó hlotið að heyra Haukdœli, slika frœðimenn, minn-
ast á þessi tíðindi einhvern tíma, þar sem hann var þar í 14 ár á
sinum yngra aldri ; Ari hefir þvi sjálfsagt vitað um þetta, enn hans
sögn ætíð merkileg ; Hallr fóstri hans (995—1089) var svo gamall
og minnugr, að hann mundi, er þangbrandr skírði hann þrevetran,
að sögn Ara; hann segir og að Hallr var „minnigr oc úlyginn“ ;
ekki er nú samt hrósið meira hjá Ara, og mun það ekki ofsagt;
enn aftr segir Snorri Sturluson í formála fyrir Heimskringlu, að
Hallr var maðr „stórvitr ok minnigr“, og talar þar mikið um hann;
það væri ekki ólíklegt, að Hallr hefði verið á þessum þingum, séð
og heyrt þessa viðburði ; hann var þá kominn til vits og ára, þar
að auki gat hann vitað um hin fyrri tíðindi, sem gerðust í Njáls s„
heyrt það af þeim mönnum, sem sáu og heyrðu og enda vóru þar við
staddir1. það mætti nú að vísu segja um þetta hér að framan, að
það sé bygt að miklu leyti á getgátum einum; vera má að svo
þyki, enn eg hygg, að hœgt væri að sýna þær getgátur, sem ekki
eru bygðar á meiri líkindum. þegar um þetta mál er að rœða,
1) Pyrir utan aðra höfðingja, sem hér eru nefndir, þá var Snorri goði
við riðinn öll þessi tíðindi, sem gerðust hér á alþingi; honum var því
þetta nákunnugt. Snorri var vitr maðr og hefir kunnað frá að segja, t.
d. hefði hann síðar á alþingi verið spurðr um þetta. Ari vitnar nú í
þuríði spöku dóttur hans, og kallar hana margspaka og óljugfróða; Snorri
Sturluson segir í formála fyrir Heimskr. : »Ari nam ok marga fræði at
þuríði dóttur Snorra goða; hún var spök at viti, hún mundi Snorra föð-
ur sinn«. Snorri goði hefir getað vitað margt með vissu frá 10. öldinni,
því hann mun fœddr 964, og við marga viðburði var hann sjálfr riðinn,
er gerðust f hinum merkustu sögum á Breiðafirði; það sem Snorri vissi,
hefir því Ari alt getað vitað gegn um þuríði, og meira til, nefnilega það,
sem hún gat vitað frá öðrum mönnum. Alt það, sem maðr sér að getr
verið satt, er engin ástœða til að rengja.