Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1887, Blaðsíða 36

36
um það vitni, að þeir hafi leitað eftir sannindum á viðburðum í
sögum, og lætr þannig í ljósi, að menn hafi leitazt við, fyrst að
segja, og þá að rita sannar sögur: „Svá hafa gjört fyrr fræðimennirnir,
þá er þeir vildu sanninda, leita, at taka fyri satt þeirra manna orð,
er sjálfir sá tíðindi, ok þá vóru nærstaddir“. Yfir höfuð fer hann um
þetta efni mörgum skynsamlegum og sennilegum orðum, sem
sýnir, að hann hefir haft hér á þekkingu og verið ljóst, hvernig
fornsögur vorar eru til komnar, þær er menn vildu vanda1 2. Ef
vér tökum nú 2 tólfrœð hndr. og nokkuð meir frá því ísland var bygt,
þá verðr það, eftir því sem höf. segir, um 1140—1150, að menn
fara að rita sögur, þá eða úr því fór rekspölrinn að komast á, og
verðr það held ég sennilegt; hér er jafnvel ekki átt við það allra
fyrsta, sem ritað var, eða þó Sæmundr fróði hefði ritað á latínu
upprunalega, heldr þegar menn vóru komnir á fasta stefnu með
að rita sögur. f>að er eftirtektavert, sem höfundr Hungrvöku segir
á 1. bls. sögunnar: „hefi ek af því þenna bœkling saman settan,
at ei falli mér með öllu ór minni þat, er ek heyrða af þessu máli
segjahinn fróða mann Gizor Hallsson, ok enn nokkura menn aðra
merkiliga hafa í frásögur fært. f>at ber ok annat til þessa rits:
at teygja til þess unga menn at kynnast várt mál, at ráða þat er á
norrœnu er ritað: lög, eðr sögur, eðr mannfrœði. Set ek af því
heldr þetta á skrá en annan fróðleik, þann er áðr er á skrá (skár
neðanm.) settr, at mér sýnist mínum börnum eðr öðrum ungmenn-
um vera í skyldasta lagi að vita, hvernig framast eðr með hverjum
hætti at hér hefir magnast kristnin ok biskupsstólar settir verið á ís-
landi".® f>að, sem þessi höf. leggr því áherzlu á. err lög, sögur
og mannfrœði, enda sýnist það liggja i orðum höf., aö fiest annað,
sem var þýðingarmikið, hafi þegar verið áðr ritað, þar sem hann
1) Formáli þessi framan við 6lafs s. helga virðist eftir sama mann og
formálinn framan við Heimskringlu, því efnið er það sama, þó því sé
nokkuð öðruvísi niðr skipað, og með því sá formáli er eftir Snorra Sturlu-
son, þá mun þessi vera það og; formálinn ber það og með sér, að hann
er eftir einhvern merkan sögu- og frœðimann, sem öllu þessu er ná-
kunnugr.
2) Dr. Guðbr. Yigfússon segir, að Hungrvaka muni vera rituð á árun-
um 1206—1211 (í formála fyrir Biskupas. I. bls. XXXIII); höfundrinn
lifði samtíða þorláki biskupi þórhallssyni, enn þó nokkuð lengr: »Ok
heyrðum vér hinn sæla þorlák það vitni bera honum, at hann þóttist
trautt þílíkan dýrðarmann reynt hafa«, nefnil. sem Eyjólf prest Sæmundar-
son í Odda (þorláks s. bls. 90). Höfundrinn ritar eftir fyrirsögn Gissur-
ar Hallssonar, sem áðr er sagt; hann hafði lifað í tíð ð biskupa, eða
staðið yfir greftri þeirra; mun Gissur hafa komizt um áttrœtt; hann and-
aðist 1206 (dr. Guðbr. Vigfússon: Biskupas. I. bls. 74 neðanm.). Gissur
Hallsson hefir því kunnað frá mörgu að segja.