Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1887, Blaðsíða 7

7
mynd; þetta sýnist mér sagan ljóslega bera með sér1. í Njáls s.
má og finna ýmislegt í lögum, sem gleymzt hefir að setja í hin
skrifuðu Grágásar lög, og skal eg hér til nefna eitt dœmi, um „níu-
búakviðinn“, Njáls s. 1875, bls. 778—780: Eyjólfr Bölverksson vildi
ryðja tveimr mönnum úr kviðinum, og nefndi þá báða á nafn,
„fyrir þá sök, at it eruð búðarsetumenn enn eigi bœndr, ann ek
ykkr eigi at sitja í kviðinum; því at nú er rjett lögruðning til ykk-
ar komin“. þórhallr Asgrímsson sagði þar á móti: „at annarr
þeirra bjó við málnytju, og hefir bæði kýr ok ær at búi, enn ann-
arr á þriðjung í landi því er þeir búa á, ok fœðir sik sjálfr, ok
hafa þeir eina eldstó ok hinn er landit leigir ok einn smalamann“.
þ>á var lögsögumaðr aðspurðr, og sagði hann, „at þetta væri at
1) Hitt getr verið svo eðlilegt, og þarf engum undarlegt að þykja, þó
að eitthvað í lögunum og málasóknum kunni að hafa afiagazt eða breyzt
hjá afriturunum, og enda fallið burt af ógáti, þar sem sagan var rituð
upp mann eftir mann um svo langan tíma, og enginn kann að vita
hvað oft. því af Njáls s. eru enn til víst um 50 handrit eða handrita-
brot, og því meira, sem til var, því meira gat glatazt. Hitt er enn
fremr eðlilegt, að hjá afriturunum kunni að hafa smeygt sér inn éin-
hverjar smávegis hugsanir af norskum lögum, sem hér á Islandi fóru að
verða mönnum kunn á 13. öld, enn þar á móti hin fornu lög farin að
gleymast; jafnvel á Sturlungatíð var komið virðingarleysi fyrir lögunum;
menn beittu sjaldan lögunum nema við smásakir; hin mörgu og stór-
kostlegu manndráp og brennur voru ekki útkljáð með lögum, heldr stund-
um, þegar bezt var, lögð í gjörð eða sætt, enn það allra stórkostlegasta
varð ekkert ráðið við, gætu menn ekki fram komið nýjum hefndum;
þannig var nú þetta orðið breytt frá því á Njálu dögum og þangað til á
13. öldinni. (Sjá Dr. juris V. Finsen »Om de Islandske Love i Fristats-
tiden«, bls. 140—141; sjá og V. Finsen »Forerindring« framan við Skál-
holts bók, bls. XXXIII—XXXIV). þeir, sem rituðu upp sögurnar síðar,
voru og oft vanir að bœta við ættartölurnar alt fram til sinna daga; það
getr því ekki sannað, nær sagan var rituð upprunalega eða eitthvað af
henni, heldr einungis hitt, nær hin síðasta hönd var á lögð; þeir höfðu
og til að skjóta inn vísum, er síðar voru ortar um viðburðinn. Eg
held þvl, samkvæmt því sem ég hefi áður oft minzt á, að missmíði þau,
sem bæði kutina að finnast á Njáls s. og öðrum vorum merkustu sögum,
séu afriturunum að kenna, enn ekki þeim sem fyrst rituðu sögurnar; enn
það er auðvitað, að undantekningar hafa hér getað átt sér stað, að þeir
hafi ekki ætíð vitað alt það rétta, eða eitthvað hafi kunnað að aflagast
þangað til sagan var fœrð í letr, einkanlega væri þetta svo eðlilegt stund-
um, hvað tímatali viðkemr; enn í heild sinni hafa vorir beztu sagna-
ritarar leitazt við að leiða í ljós sanna viðburði, og maðr hlýtr oft að
undrast, hvað þeir segja nákvæmlega og rétt frá. það er þessi reynsla,
er ég hefi fengið af þeim tilraunum, sem ég hefi gert á nokkrum undan-
farandi árum; hún er sjáfsagt miklu minni enn þyrfti; þó hefi eg leitazt
við að rannsaka meira’ eða minna 14—15 af vorum merkustu sögum, og
grafið upp 30 mannvirki forn, sem öll hafa þó gefið upplýsingar; enn
jafnvel þó að reynsla þessi sé enn of lítil, þá hefi ég samt við þetta alt
í heild sinni sannfœrzt um ými^legt, sem eg hafði mjög óljósa hugmynd
um áðr.