Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1887, Blaðsíða 40

40
virðingamenn með stóncm gjöfum á brott leystir1. Klœngr biskup
lét prýða kirkju þessa sem bann mest mátti, „hann lét gjöra gull-
kaleik ok setja gimsteinum ok gaf kirkjunni'1', Biskupas. I. bls.
80—83.
1309, á dögum Arna biskups Helgasonar (1304—1320) brann
kirkjan í Skálholti, „þar brunnu XIV silfrbollar, oc margir dýr-
gripir, oc margra manna eignir, svo nálega var ei eptir nema kol
oc aska; einnig klukkr oc bækr, oc mestallr húsbúnaðr staðarins.
Kaleikum varð bjargat, XVIII höklum, hinum beztu bögulum,
skríni hins heilaga porldks með hans helgum dómi, oc öðru skríni
litlu“. Espól. Árb. I. bls. 28.
Nú líðr og bíðr í 217 ár (að því er Espólín segir III. bls. 64),
þangað til á dögum Ogmundar biskups Pálssonar, 1521—-1542, þá
brennr Skálholtskirkja enn, Espólín setr það 1526, og á „þ>ing-
maríumessu sjálfa“. Karlar vóru flestir á þingi með biskupi, enn
þeir sem heima vóru og klerkar á staðnum og konur „komu und-
an bókum, oc mestöllum messuskrúða; er þat mál manna, at tvær
konur hafi borit úr kirkjunni bríkina miklu oc porláksskrín með öllum
búnaði oc þóttu jarðteikn“. f>ar sem menn fengu ráðrúm til að
bjarga bríkinni miklu, f>orláksskríni, bókum og mestöllum messu-
skrúða, þá má telja víst, að þar með hafi verið gullkaleikrinn, því hœg-
ast var þó að bjarga honum, og mönnum hefir og verið umhugað
að bjarga slikum dýrgrip. þ>að er og sennilegt að ætla, að
1) það mætti jafnvel skilja þetta þannig, að Klœngr biskup hafi ekki
verið búinn að hugsa sér eða ákveða þetta boð áðr, handa öllum þess-
um mannfjölda, því þar segir: »Enn eptir tíðir bauð Klœngr biskup öll-
um þeim mönnum, er við kirkjuvígslu höfðu verit, at hafa þar dagverð,
þeim er sér þótti þat betr gegna, ok var þat enn gjört meir af stór-
mensku enn fullri forsjá«. Enn undir öllum kringumstœðum var boð
þetta stórmannlegt, og mest er þó vert um gjafirnar; enn þetta hlýtr
þó að vera satt, þar sem Hungrvaka er rituð eftir fyrirsögn Gissurar
Hallssonar, eins og ég hefi áðr getið hér að framan í kaflanum um Njálu.
Erfi Höskuldar Dalakollssonar kann nú sunaum að þykja œrið stórkost-
legt, þar sem vóru 9 hundruð manns (sjá Arb. fornleifafél. 1882, bls. 82
—89); enn það er aðgætandi, að þeir vóru 3 um það brœðrnir, og tekið
af 2—3 stórbúum, og þeir höfðu búið sig undir það í hálft ár eða meir.
Lifandi peningr var hér ákaflega mikill í fornöld, og fram eftir miðöld-
unum; hefi ég sýnt þess konar dœmi; enn menn gerðu minni kröfur í
stórveizlum í fornöld enn nú með snæðing, og má sýna þess dœmi.
f>að þykir mikið sem segir í Landn., að þorsteinn rauðnefr taldi 20
hundruð sauðfjár úr rétt á haustum, enn Espólín segir, Arb. II. bls. 63:
»Sigurðr prestr Jónsson í Hítardal (um miðja 15. öld) er sagt að ætti Beitabergs-
rétt fulla á haustum af sauðfé, enn lógað því er af gekk réttinni, ok
hafi sauðrinn verið 20 hundruðn. Hann segir og: »Stephán biskup í
Skálholti átti sjálfr þegar hann dó (1518) 400 tólfrœð hesta«, Espól. Árb.
III. bls. 67. Margt mætti fleira upp telja öllu þessu efni til sönnun-
ar, enn hér er ekki tími til þess.