Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1961, Blaðsíða 64

68
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
lega gripi. Flestir eru þessir hlutir þó fornlegir og farnir að láta
á sjá. Þeir hafa því að líkindum verið dæmdir ónýtir, er stundir
liðu fram, eða þeir hafa fordjarfazt fyrir vangeymslu, enda er
skemmst frá því að segja, að ekkert hefur varðveitzt til vorra daga
af hlutum þessum. Jafnvel kaleikurinn, sem kominn var að Kálfa-
felli, er horfinn; hefur líklega verið seldur og ef til vill bræddur
upp. Hin rifna kirkjuklukka og kertapípurnar munu einnig hafa
farið líka leið. Nú er á Núpsstað klukka, sem mun vera úr skipi
og er vissulega ekki sú rifna klukka, sem þar var árið 1763. Kerta-
pípurnar gömlu, sem þá voru enn til, munu vera tvær af þeim þrem-
ur, sem voru í kirkjunni um 1340 og ef til vill er hið litla „Crucifix
af messing, sem stólnum fylgt hefur“ leifar af þeim smeltakrossi,
sem þá var í kirkjunni. „Spjald með gylltri rós“, sem var yfir altari,
hefui' vafalítið verið svipað spjaldi, sem enn er í altarishurðinni
í Kálfafellskirkju og öðru frá Höfðabrekku, sem nú er í Þjóð-
minjasafninu (Þjms. 11412); þau koma í kirkjurnar á tímabilinu
frá 1663—1706, austurlenzk lakkmálverk, forkunnarvel gerð og
gætu verið úr Ostindiafari því, sem fórst við Skeiðarársand árið
1669.
Ekkert er vitað um stærð eða útlit þeirra kirkna, sem voru á
Núpsstað á miðöldum, hvort þær voru timburkirkjur eða þær voru
undir torfi. Þeim er hvergi lýst, og þær hafa ekki skilið eftir þau
ummerki, að neitt þvílíkt verði af ráðið. Tæplega hafa þær samt
verið stór hús, þar eð þangað hafa ekki átt sókn nema svo sem 40
sálir, þegar flest var. Árið 1645 stóð þar gömul kirkja, líklega
fyrsta lútherska kirkjan og ef til vill hin síðasta katólska. Við vitum
það eitt um hana, að hún var 4 stafgólf að lengd. Nú er stafgólf
ekki ákveðið lengdarmál, en sjaldan voru stafgólf lengri e.n 180 sm
eða styttri en 120. Þessi forna kirkja hefur því vart verið lengri en
rúmir 7 m eða litlu lengri en kirkjan, sem enn er á Núpsstað, og
hefði auðveldlega komizt fyrir í sömu tóft vegna lengdar. Trúað
gæti ég, að þessi kirkja hefði verið svipuð þeirri næstu á eftir, og
dæmi það þó aðeins af orðalagi á lýsingu þeirrar kirkju, en þar
kemur hvergi fram að hún þyki nýstárleg. I vísitazíunni er það
auk þess tekið fram, að kirkjan sé „stæðileg að nokkru þó ágengin“,
og skil ég það svo, að um kirkjuna hafi verið veggir úr torfi og
grjóti, sem þá hafi verið farnir að leggjast að viðum kirkjunnar,
ganga á hana.
Nýja kirkju byggði Einar Jónsson bóndi á Núpsstað skömmu fyr-