Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1961, Blaðsíða 59

GAMLA BÆNHÚSIÐ Á NÚPSSTAÐ
63
leg fyrir bæ á þeim slóðum, enda voru í henni hlaup þegar um árið
1201.5) Það mælir og gegn bæjarstæði undir (norð-)vesturhlíð Lóma-
gnúps, að sól kemur þar seint á morgnum og væri örðugt að þurrka
þar töður. Ekki virðist heldur eins grasgott þar austur við núpinn
sem heima við bæinn. Auk alls þessa verður að hafa í huga, að aust-
ur við Lómagnúp hafa aldrei fundizt menjar um bæ og engin
örnefni né munnmæli bepda til bæjarstæðis þar. Ég hallast því að
þeirri skoðun, að bærinn að Lómagnúpi hafi staðið á svipuðum slóð-
um og bærinn á Núpsstað stendur enn og hafi aldrei eftir að byggð
festist staðið nær Lómagnúpi.
Sa(/a kirkjunnar.
Ekki er vitað hvenær fyrst var gerð kirkja að Lómagnúpi,. en
talin er hún meðal prestskyldra kirkna í kirknatali Páls biskups Jóns-
sonar frá því um 1200. Elzti máldagi kirkjunnar er máldagi Jóns
biskups Sigurðssonar frá því um 1340; hann hljóðar svo:
„Nikulásskirkja að Lómagnúpi á tvo hluti í heimalandi, 3 kýr, 50
ásauðar og 4 geldær, naut tvævett, hundraðshest og 10 aura. Innan
veggja eina hvílu, þrenn messuklæði að öllu og messustakk, 4 altara-
klæði og 3 dúka, kaleik 1 og þrenn corporalía, kertistikur 3,. smelta-
kross, glóðaker og eldbera, 9 merkur vax, sloppa 2 og 2 kantarakáp-
ur, klukkur 3 og tjöld umhverfis kirkju, 3 merkur í bókum, mundlaug,
róðukrossa 3, sacrarium mundlaug, tréskrín með reliquiis, hálft
sjötta hundrað fjöru. Hún á og stól og lektara. Þangað liggja undir
2 bæir til tíundar, og er bænhús að Raufarbergi og takast af 6 aurar.
Þar skal vera prestur og djákn“.6)
Hér má sjá, að kirkjan er prýðilega efnuð og ágætlega búin, ekki
sízt af svo fásóttri kirkju að vera. í Vilchins máldaga frá 1397 kem-
ur fátt nýtt fram. Þó má sjá, að kirkjan hefur efnazt nokkuð að
lausafé, en hefur þó eignazt fátt nýrra gripa.
Nú verður langt hlé á máldögum, unz kemur að máldaga Gísla
biskups Jónssonar frá því eftir 1570. Þar kemur fram, að nú á
kirkjan allt heimaland, en raunar er varasamt að treysta máldag-
anum, þar eð hann er greinilega ónákvæmur. Þó er víst, að kirkjan
er vel efnuð enn, en kirkjuskrúða hefur farið talsvert aftur.7)
Árið 1645 vísiterar Brynjólfur biskup Sveinsson kirkjuna á Núps-
stað í fyrsta sinn og ritar um það mjög fróðlega skýrslu: „Nikulásar-
kirkja að Lómagnúpi á tvo hluti í heimalandi, þriðjungur í jörðinni