Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Blaðsíða 19

altarisbrík frá stað
23
líkur séu til, að íslendingar hafi lagt stund á líkneskjusmíð á mið-
öldum og komizt á því sviði upp fyrir stig alþýðulistarinnar, eða með
öðrum orðum, hvort hér hafi starfað á miðöldum lær'ðir atvinnutré-
skerar, sem verið hafi þess umkomnir að smíða líkneski eins og í
Staðarbríkinni. Hér verður ekki leitazt við að veita fullnægjandi svar
við þessari spurningu, þótt fljótlegt væri að benda á sitthvað sem
gegn því mælir, eins og til dæmis það, að atvinnutréskerar erlendis
virðast alltaf hafa starfað í bæjum, e'ða a. m. k. á síðmiðöldum, er.
hér voru engir bæir. Gegnir um þetta sama máli og aðrar stéttir e'ða
starfshópa iðnaðarmanna og listiðnaðarmanna. Hér á landi vantaði
ýmis skilyrði til þess að slíkar stéttir gætu myndazt. Augljóst er
þegar við fyrstu sýn, að líkneskin frá Stað eru verk atvinnutréskera,
sem hefur lært iðngrein sína sem fagmaður. Á þeim er ekkert, sem
bendir til alþýðulistar. Það ver'ður að teljast öruggt mál, að Staðar-
bríkin sé erlend að uppruna, og sama máli gegnir sennilega um flest-
ar eða allar dýrlingamyndir, sem varðveitzt hafa úr íslenzkum kirkj-
um, þótt hér verði ekki farið lengra út í þá sálma.
Staðarlíkneskin eru bersýnilega frá síðmiðöldum. Þau eru gerð af
leikni og kunnáttu, en deila má um það, hversu mikið sjálfstætt list-
gildi þau hafa. Með samanburði við ýmsar helgimyndir, sem varð-
veitzt hafa á Norðurlöndum, t. d. Noregi, ver'ður þó augljóst, að þau
skara á engan hátt fram úr miklum fjölda slíkra verka. Þau eru
hefðbundin í formi og mundu ekki vekja sérstaka eftirtekt meðal
sinna líka. Myndirnar sverja sig í ætt til norðurþýzku hansalistar-
innar á seinni hluta 15. aldar og um 1500. Á þeim er barokksvipur,
sem alþekktur er í hansalistinni. Sennilegast mætti þykja, að bríkin
væri gerð í Liibeck. Tréskurðarmenn í þeim bæ gúknuðu mjög yfir
líkneskjusmíð á þessum tíma og seldu gífurlegan fjölda helgimynda
og bríka til Norðurlanda, og hefur sitthvað af slíku varðveitzt. Með
samanburði eftir tiltækum bókum er það niðurstaða höfundar þess-
arar greinar, að Staðarbríkin hafi sennilega verið smíðuð á verkstæði
í Liibeck um 1500.
I bók sinni Senmiddelalderens kunst i Norge, Oslo 1936, gerði dr.
Eivind S. Engelstad stórbrotna og merkilega tilraun til að skilgreina
og færa til aldurs og uppruna tréskurðarmyndir, sem varðveitzt hafa
frá síðmiðöldum í norskum kirkjum og söfnum. Þetta er enn höfuð-
rit um þessi efni og hefur verið notað hér til að komast að aldri og
uppruna Staðarmyndanna. Engelstad komst að þeirri niðurstöðu, a'ð
nær allar helgimyndir norskra kirkna og safna frá síðmiðöldum væru
norðurþýzkar og mj ög margar gerðar í Lúbeck. Til vonar og vara sendi