Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Blaðsíða 32

ÁRBÓK FÓRNLEIFAFÉLAGSINS
36
breytingum gamalla, rótgróinna venja við tilkomu nýs siðar og
jafnframt lífseigju ýmissa fornra kredda. Ennfremur mun liggja
ljóst fyrir, hvern þátt ég ætla þessari fastheldni á fornar kreddur í
varðveizlu eddukvæðanna í kristni, áður en þau komust í eddurnar,
en til frekari glöggvunar skulu niðurstöðurnar dregnar saman. Það
sem Snorri Sturluson og sá eða þeir, er söfnuðu kvæðunum í Sæmund-
areddu, höfðu fyrir sér, voru lengri eða skemmri kvæðishlutar tengdir
særingum og ákalli á guði, hetjur og vætti, ristum rúnum á kefli og
líklega einnig á skinn í líkingu við kveisublaðið. Almenningur varð-
veitti og endurnýjaði þessi gögn sér til heilla og heilsubótar, þau
hafa því verið frá ýmsum tímum og þá á misfornu máli, jafnvel þó
úr sama kvæði væru. Á 13. öld var af fræðimönnum leitazt við að
raða kvæðisbrotunum saman í upprunalega heild og endurskapa þann-
ig heiðnar sagnir og heimsmynd, en heil kvæði í upprunalegri mynd
hafa trúlega ekki verið til á dögum Snorra. Þessi sköpunarsaga kvæð-
anna í Sæmundareddu getur brotaminnst útskýrt hinn sérkennilega
varðveizlumáta þeirra, eins og honum var lýst hér að framan. Og
þörf almennings á töfraráðum skýrir einn þátt þess, áð þessi heiðni
fróðleikur geymdist í kristnu þjóðfélagi, en hinn þátturinn var þörfin
á heitum og kenningum í skáldskapnum, ásamt almennri fróðleiks-
fýsn.
f sambandi við það, sem hér er haldið fram, er það aðallega tvennt,
sem þarfnast frekari skýringa. 1: Að ef þessir kvæðishlutar voru
varðveittir á rúnakeflum ásamt ýmsum særingum og bænum til guð-
anna, hversvegna slæddist þá svona lítið af þeim fróðleik með, þegar
reynt var að skapa heilleg kvæði úr brotasilfrinu ? 2: Að gert er ráð
fyrir, að kvæðin hafi verið skráð með rúnum, áður en þau komust á
bók með latínuletri eins og við þekkjum þau nú. Þessmn atriðum eru
gerð bezt skil í formálanum að hinum fjórum málfræðiritgerðum, er
koma aftan við Snorraeddu í Ormsbók, en hann hefst svo: „Nú um
hríð hefur sagt verið, hversu kenna skal þá hluti, sem frammi standa
í bók þessari (þ. e. Snorraedda) ; megu þær kenningar á margan veg
breytast, eftir því sem nú finna ný skáld og taka til og setja regl-
ur eftir ýmislegum bókum. Skal þó eigi að heldur láta það ónýtt
vera, sem fornskáldin hafa fundið, er efni og grundvöllur er alls
skáldskapar“ (bls. 159) ; og síðan: „En nú skal lýsa, hversu ný skáld
og fræðimenn, og einkanlega klerkarnir, vilja lofast láta, hversu
kveða skal, og ónýta eigi að heldur það, sem menn hafa, utan það sem
klerklegar bækur banna“ (bls. 159).
Það þarf ekki að fara í grafgötur með, hvað klerklegar bækur bönn-