Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Side 70

74
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Ekki er því að neita, að þetta er falleg útkoma og kemur vel heim
við það gildi álnarinnar, sem fékkst út frá hæð meðalmanns, en sé
betur að gáð, kemur í ljós, að á þessu eru helzti miklir vankantar. 1)
Það er ekki víst að þeir 12 þumlungar, sem um er að ræða séu ákveð-
inn hluti af alin, allt eins gæti verið um að ræða náttúrumálið ,,þuml-
ungar meðalmanni í naglsrótum“ og fellur þá öll þessi hugleiðing
ógild.40 2) Það er ef til vill trúlegra, að umræddur fjór'ðungur hafi
verið stærri en 4,34 1. Hefði katlamálsskjólan tekið t. d. 1 fjórðung
veginn af rúgi, hefði rúmmál hennar skv. sömu tölum og áður verið
6 Itr og laggarmálið 27,6 sm (það mundi svara til Jónsálnar, sem
væri 55,2 sm). Hefði katlamálsskjólan hins vegar tekið mældan
fjór'ðung — 10 potta forna, sem skv. upplýsingum Jóns bp. Árnason-
ar voru = 9 pt. danskir, en það voru - -- 9x0,965 1 = 8,7 1 og þá
væri laggarmálið 32,5 sm eða vel danskt fet. Af þessu leiðir, að ekki
ber að leggja of mikinn trúnað á framanskráða lengd laggarmáls og
þeirrar álnar, sem út úr því dæmi kom.
Magnús Már hefir bent á, að í skinnhandriti frá fyrri hluta 14.
aldar, AM 732 b 4to (Alfr. III, p. 65) sé strik, sem talið er Vi6 af
hæð Krists. Hafi nú Kristur verið meðalmaður að hæð, 3(4 ísl. alin,
gæti strikið gefið hugmynd um lengd álnarinnar.47 Stefán Karlsson
magister hefir gert mér þann greiða, að mæla lengd striks þessa og
reyndist það vera 10,3 sm. Samkvæmt því ætti meðalmaður að vera
164,8 sm að hæð og 1 ísl. alin 47,1 sm. Ef eitthvert mark á að taka
á þessu striki til útreiknings á alin, ber að hafa hugfast, að skinn
skreppur mjög mikið saman við þornun, en hins vegar er ekki unnt
að ákveða hve mikið.
I Búalögum eru oft nefnd málhrip, sem skulu vera íslenzkrar stiku
í skakkhorn.48 Ljóst er, að þau voru notuð til að mæla kol, mó og
ef til vill fleiri léttavöru. Nú þekkjast ekki málhrip lengur og mó-
hrip munu allsjaldgæf. I Bvggðasafni Húnvetninga og Stranda-
manna er eitt hrip, sem ætla má að notáð hafi verið undir mó, þar
eð það er of stórt fyrir mykju (hlassið yrði of þungt), og auk þess er
það með rimum, svo að mykjan mundi að nokkru glatast út á milli
rimanna. Þetta hrip er 96,8 sm til 103,5 sm í skakkhorn eftir því
hvernig reiknað er. Ef þetta væri málhrip einnar stiku í skakkhorn
yrði helmingur stikunnar, sem er forn íslenzk alin, sama sem 48,4
sm til 51,7 sm. Ekki ber að taka mikið mark á þessum tölum, en
þær eru þó innan þeirra marka, sem áður var fundið að hin forna
alin væri.
1 Jónsbókarhandriti einu48 er mynd af mönnum, sem eru að prófa