Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Blaðsíða 68

72
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉI.AGSINS
/(=0,530
K=0,707 K=Q9K3
5. mynd. 4 jafnstórar skjólur, misjafnar aO lögun, en meö lílcu laggarmáli.
25% vex L um aðeins 1,1%, en minnki k um 25% vex L um 1,7%.
svo áð öll jafnstór ílát, sem á síðari árum hefðu verið kölluð fötur
eða skjólur hefðu haft svo til sama laggarmál. Þetta sýnir að það
er misskilningur hjá Magnúsi Má að eitthvað vanti í greinina í Grá-
gás til þess að unnt sé að reikna út rúmmál katlamálsskjólu.43 Rúm-
málið hefur eftir þessu verið 522 rúmþumlungar „meðal manne i
nagls rótom“ þegar víddarhlutfallið k var V VT og minnkar lítið
eitt hvort sem k vex eða minnkar, en þó talsvert örar en L vex. (Vaxi
k um 25% minnkar rúmmálið um 3,5% en minnki k um 25% minnk-
ar rúmmálið um 5%).
Nú eru skjólur ekki jafnvíðar að oían og ne'ðan. Ef svo væri,
myndu gjarðirnar ekki tolla á þeim. Skjólur eru því að lögun eins
og keilustúfar, sívalar og nokkru þrengri efst eða neðst. Venjulega
er þetta frávik ekki mikið, en rétt er þó að taka tillit til þess. Eg hefi
því athugað allar tréskjólur, sem til eru í Þjóðminjasafninu, Byggða-
safni Árnesinga og í Byggðasafni Húnvetninga og Strandamanna að
Reykjum í Hrútafirði, samtals 16 skjólur. Ég hefi mælt vídd þeirra
allra að ofan og neðan, dýpt þeirra og laggarmál. Síðan hefi ég
reiknað út rúmmál þeirra allra44 en þáð reyndist vera frá 5,97 1 til
13,69 1. Nú hugsa ég mér að allar skjólurnar minnki niður í rúmmál
katlamálsskjólu, sem ég tel hafa verið 4,34 1, án þess að breyta lög-
un.45 Síðan reikna ég út laggarmálið í þessum hugsuðu skjólum, sem
allar taka jafnmikið (4,34 1), en eru jafn fjölbreyttar að lögun sem
skjólurnar í ofangreindum söfnum. Þetta hefi ég sett upp í með-
fylgjandi töflu, sem sýnir, að lagrjarmól katlamálsskjólu, (sem tók
4,34 1), var að meðaltali 2U,h sm, mest 24,7 sm og minnst 24,3 sm.
Stærsta gildi á laggarmáli katlamálsskjólu fæst, þegar reiknað er
með að hún hafi tekið 4,34 1 skv. heimildum Páls Vídalíns og sé áð
lögun eins og skjólan Árn. 365, en það laggarmál er 24,7 sm. Minnsta