Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Blaðsíða 42

46
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
1. mynd. 1/ kvaröar, taliö frá
vinstri: Þjms. 19/9 ’68, Þjms.
Ás'búö V, Þjms. kllh °9 Þjms.
Asbúð I. — Ljósm. G. G.
varðaði sekt, ef kvarði reyndist of stutt-
ur, en f j örbaugsgarð, ef of stutt var mælt
svo munaði 5% eða meir.4 Til að tryggja
rétt mál átti því sá er mældi að „leggja
þumalfingur fyrir hverja stiku,“ svo sem
segir í Grágás.
Enn er talsvert til af gömlum álnar-
kvörðum, bæði í söfnum og eigu einstakra
manna. Til þess að öðlast nokkra þekk-
ingu á alinmálum og þeim mælingaái'-
angri, sem náðist með notkun þeirra, hefi
ég athugað alla kvarða með alinmáli,
(sem og styttri kvarða með fetum, eða
þumlungum), sem geymdir eru í Þjóð-
minjasafni íslands í Reykjavík, Byggða-
safni Árnesinga á Selfossi, Byggðasafni
Rangæinga og Vestur-Skaftfellinga í
Skógum, Byggðasafni Húnvetninga og
Strandamanna á Reykjum í Hrútafirði og
ennfremur tvo kvarða í einkaeign, sam-
tals 38 kvarða. Auðvitað er þetta ekki
nema sýnishorn af þeim kvörðum, sem
enn eru til, en ætti þó að gefa góða hug-
mynd um þá kvarða, sem notaðir voru á
19. öld, einkum síðari hluta hennar, fram
að því að metramálið ruddi sér til rúms.
Því má ekki gleyma, að enn eru notaðar
álnir og þumlungar jafnframt metrum,
svo sem í trésmíðavinnu o. fl. og svo mun
þetta löngum hafa verið, að notaðar hafa
verið jafnhliða fleiri en ein mælieining
hér á landi, enda kemur það greinilega í
Ijós við athugun kvarðanna.
1 eftirfarandi lýsingu er fyrst greint
með skammstöfun hver á kvarðann. I
þeim skammstöfunum merkir Þjms. Þjóð-
minjasafn íslands í Reykjavík, Árn.
merkir Byggðasafn Árnesinga, Sk. merk-
ir Byggðasafnið í Skógum, BHS. merkir
Byggðasafnið á Reykjum. Nöfn annarra