Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1984, Síða 24

28
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
anna heldur varð verulegt tjón bæði á húsum og túnum af skriðu-
föllum. Heitar uppsprettur og hverir hurfu af yfirborði jarðar en nýir
spruttu upp annars staðar og vatnselgurinn breytti frjóum beitilöndum
og túnum í foræði. Jarðskjálftarnir byrjuðu þann 14. ágúst og þeim lauk
ekki fyrr en um jólaleytið árið eftir. Biskupssetrið í Skálholti þar sem
Hannes Finnsson sat varð fyrir miklum skakkaföllum strax í uppliafi
skjálftanna. Biskupsstofan og skólahúsin eyðilögðust og kirkjan
skemmdist auk þess sem 12 heilir bæir og 153 einstök hús hrundu og
eyðilögðust. Þrjár kirkjur eyðilögðust og átta skemmdust. í Árnessýslu
allri eyðilögðust 505 bæir og 2000 einstök hús skemmdust að einhverju
leyti. Hannes Finnsson taldi þessa jarðskjálfta þá afdrifaríkustu frá upp-
hafi íslandsbyggðar.
Vegna fjarlægðar og samgönguleysis bárust yfirvöldunum í Reykja-
vík ckki skýrslur um hörmungarnar fyrr en seint og um síðir. Stiftamt-
manni, Levetzow kammerherra, tókst ekki að ljúka skýrslu sinni um
tjónið áður cn seinasta haustskip sigldi. Hannes Finnsson biskup kom
þó skýrslu um tjón af völdum jarðskjálftanna í Árncss- og Rangárvalla-
sýslum mcð seinasta skipi um haustið til Danmerkur.
í Kaupmannahöfn urðu menn skelfingu lostnir við tíðindin og kon-
ungur skipaði þegar í stað nefnd sem segja átti álit sitt á „þénanlegum
lciðum til að bæta úr þeirri eyðileggingu sem orsakaðist af þeim á árinu
1783 uppkomna jarðeldi og á seinasta ári áskollna jarðskjálfta“.2
Nefndin sagði fyrst álit sitt á endurreisn biskupssetursins og lærða skól-
ans í Skálholti. Tillaga nefndarinnar var: „...að það álíst best að umrædd
bygging flytjist til Reykjavíkur sem mun vera nær hafi og í landshluta
þar scm jörð hefur ekki brunnið frá landnámi og er aðeins eina mílu frá
stiftamtmannssetrinu sem auk annarrar auðveldunar álíst að geta orðið
honum og biskupnum til hægðarauka í sameiginlegum störfum þeirra.
þþessum tilgangi mun konungur láta reisa biskupi og skóla allar nauð-
synlegar byggingar á sinn kostnað. Einnig hefur nefndin álitið að það
yrði bæði biskupi, kennurum skólans og ncmendum hans miklu hent-
ugra að konungur taki við eignum stofnunarinnar og léti selja þær á
sinn allranáðugsamlcgasta reikning gegn því að ávísa hverjum hinna
viðkomandi ákveðinni framfærslu í reiðufé úr fjárhirslu sinni.“
Tillaga ncfndarinnar um að biskupssetrið skyldi flutt til Reykjavíkur
gat ef til vill leyst aðsteðjandi vanda á áhrifaríkan hátt, en hún var jafn-
framt brot á ævagamalli hefð. Biskupsstóll var stofnaður í Skálholti árið
1082 og staðurinn var löngum talinn höfuðstaður íslands. Reyndar var
stofnaður annar biskupsstóll á Hólum í Hjaltadal árið 1106 en Skálholt
var þó áfram miðstöð kirkjuvaldsins og hins andlega lífs í landinu.