Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 03.01.1987, Blaðsíða 106

126
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
fornaldarleifar.1 (Þar er Helguhóll nefndur Tumulus Helgæus). Frásögn
séLa Jóns er á þessa leið:
Helguhaugur (almennt kallaður Helguhóll) nálægt bænum Grund,
en í honum er sagt að sé grafin fyrir mörgum öldum, kvenhetja
nokkur að nafni Helga, venjulega kölluð Helga frá Grund (Grundar-
Helga). Þessi haugur er að meiri hluta verk náttúrunnar, sem stærð
hans segir til um. Mesta ummál hans er um 200 álnir og lóðrétt hæð
um 60 álnir. Engu að síður getur hann hafa verið valinn til greftrun-
arstaðar og það styður dæld eða lægð í toppi hans. En almanna-
rómur segir, að tilraun hafi einu sinni verið gerð til að grafa í, eða
opna þessa gröf, í von um að finna fjármuni, en einmitt áðurnefnd
lægð gerir það sennilegt. En sagt er að þessi tilraun hafi orðið til
ónýtis, vegna þess að grafararnir flýðu, gripnir ótta, þegar þeir sáu
allan Grundarbæ standa í báli og gröfin fyllti sig að nýju af sjálfsdáð-
um. En sumir segja frá því, að grafararnir hafi fundið járnhring þann
í gröfinni, sem nú hangir í hurð kirkju þeirrar, sem er á ofangreindri
jörð og ker eða fat sem enn er notað í sömu kirkju, sem skírnar-
fontur og flutt þaðan, en því ber að skipa meðal hugarfóstra og upp-
spuna. Ég segi aðeins frá því sem sagt er.5 6
Svipuð sögn er í Þjóðsögum Jóns Árnasonar,7 er nefnist „Helguhóll“,
og Jón virðist sjálfur hafa ritað, líklega eftir „Volkssagen“ Konrads
Maurers.
í 2. bindi sama rits8 er neðanmálsgrein, sem Jón Borgfirðingur virðist
hafa ritað, en þar segir m.a.: „Uppi á honum stóð steinn einn, eigi all-
lítill, er fyrir skömmu hefur verið velt niður.“
Þjóðsagan um Grundar-Helgu
Það er ekki bara í íslandssögunni, sem Helga á Grund hefur öðlazt líf
og hlutverk. Hún á sér einnig aðra sögu, sem geymzt hefur í heimi
þjóðsagnanna. Efni hennar er á ýmsan hátt keimlíkt hinni opinberu
sögu, en ber þó frá henni í ýmsum meginatriðum. Þetta er ævintýraleg
5. Frásögur um fornaldarleifar 2. bindi, bls. 563-575.
6. Gripir þeir sem Jón nefnir hér eru nú líklega á Þjóðminjasafninu eða í Kaupmanna-
höfn. Sjá Lýsingu Eyjafjarðar eftir Steindór Steindórsson.
7. Þjóðsögur Jóns Árnasonar I, bls. 269.
8. Þjóðsögur Jóns Árnasonar II, bls. 115.