Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1993, Page 19

UM VEFSTÓLA OG VEFARA Á ÍSLANDI
23
vefstólum og tilheyrandi áhöldum sem stjórnin gaf hingað til lands. Full-
kominn klæðavefstaður var til dæmis gefinn Suður-Múlasýslu 1782, og
hann falinn umsjá Jóns sýslumanns Sveinssonar, svo innbyggjendurnir
gætu „kynnt sér þesskonar vefnadar adferd, og vefstadrinn líka ordit til
eptirmyndar fyrir þá, er fyndu sig megnuga til at smída eptir honum."""
Framfarir voru þó mjög hægfara fram undir aldamótin. A ferðum sín-
um um Vestfirði, Austfirði og Norðurland á árunum 1775-1777,"’' sá Ólaf-
ur Olavius að eigin sögn aðeins einn vefstól og efaðist um að þeir væru til
víðar; var vefstóll þessi á Kolbeinsá í Strandasýslu, smíðaður af bóndan-
um þar,"’" Gunnlaugi Magnússyni (f. um 1748, d. 1821), föður Björns
Gunnlaugssonar."" Skal hér til fróðleiks birtur kafli úr ferðabókinni þar
sem um þetta er fjallað:
Á bænum Kolbeinsá sá ég danskan vefstól, sem bóndi nokkur hafði
smíðað. í honum hafði hann ofið kerseidúk sem ekki stóð erlendum
vefnaði verulega að baki. En þar sem látúns-, járn- eða spanskreyrsteina
skorti, hafði skeiðin verið smíðuð úr gyrði eða lerkitré, sem gerði næst-
um sama gagn sakir seigju sinnar og fjaðurmagns. Annars er eðlilegt,
að lesandinn haldi, að danskir vefstólar og kunnátta í meðferð þeirra sé
útbreidd víða um landið ... þar sem verksmiðja hefur starfað í landinu í
meira en 20 ár. Það ætti því að vera óþarft að geta þessa, en þar sem ég
á öllu mínu ferðalagi vestan frá Dýrafirði og austur í Lón í Múlasýslu sá
aðeins þennan eina vefstól af þessu tagi, þótt fleiri séu ef til vill til, sem
ég þó efast um, þá gat ég ekki látið hjá líða að geta þess."’4
Hvað varðar vefstólaeign landsmanna um þetta leyti, lét Skúli Magnús-
son þess getið í grein prentaðri 1785 að ekki væru til nema níu vefstólar
hjá almúga í landinu." Mikil aukning virðist þó hafa orðið um og upp úr
aldamótunum 1800, þegar svo var komið að enginn þóttist „gildur bóndi
vera nema hann ætti danskan vefstól."166 Segir enda frá því að þegar árið
1798 hafi Stefán amtmaður Þórarinsson sótt um viðurkenningu handa
Þórarni nokkrum Jónssyni, starfsmanni verslunar Kyhn á Akureyri, fyrir
að hafa smíðað vefstóla af danskri gerð fyrir sjö bændur norðanlands, og
ekki síðar en 1808 eiga að hafa verið „hér um 100 vefstólar í Vöðlaþingi.""’
„Gamla fólkið" sagði að vísu „að vefnaðurinn væri eigi eins góður og úr
gamla vefstólnum" en, svo enn séu dæmi tekin, voru vefstólar komnir um
alla Skagafjarðarsýslu um 1830 og „margir orðnir [þar] góðir vefarar.""’"
Og eitthvað hefur hann séð fyrir sér pilturinn fyrir sunnan, á Hvoli í Mýr-
dal, Bjarni Bjarnason (f. 1821), sem að sögn, þá innan við fermingu, smíð-
aði sér lítinn vefstól - og raunar skotrokk einnig - og óf í vefstólnum voð
úr bandi sem hann hafði spunnið sjálfur."