Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1993, Blaðsíða 75

UM ALDUR HILLEBRANDTSHÚSS Á BLÖNDUÓSI
79
árið 1803 er greint frá því í lýsingu, að Kokkhúsið er orðið mjög lélegt og
nokkuð fúið. Mikilvægt er einnig að haft sé í huga, að eftir daga einokun-
arverslunarinnar á Skagaströnd voru eignir hennar seldar og voru eftir
það í eigu einstaklinga eða félaga sem ráku verslun á Skagaströnd. Hóla-
nessverslun, sem Hillebrandt eldri stýrði í upphafi og síðar Hillebrandt
yngri, var sett á stofn um 1833. Ekkert hefur komið fram sem bendir til
þess að Hólanessverslun hafi eignast hús á Skagaströnd.
Víkjum þá að því sem lesa má úr Hillebrandtshúsi um sögu þess. I því
efni vísar Hrefna til athugana Leifs Blumenstein á húsinu og einnig til
eigin athugana.
1 virðingunni frá 1758 er þess enn fremur getið að krambúðin sé 10 fög
á lengd og 4 fög á breidd. I virðingum húsa einokunarverslunarinnar er
orðið fag oftast notað sem lengdareining húss sem markast af bili milli
sperra eða stoða. Hins vegar er orðið einnig stundum notað í merkingunni
sperrufag, þ.e. sperrupar. Lengd hússins í fögum er þá ævinlega einu fagi
minni en fjöldi sperrufaganna. Upplýsing um hve langt húsið sé í fögum
er því ekki ótvíræð nema ljóst sé um hvora merkingu orðsins er að ræða.
Eins og fyrr segir er það langoftast notað sem lengdareining, bil milli
stoða, en hitt kemur einnig fyrir.
Hillebrandtshús er 9 fög á lengd og 4 fög á breidd (lengdareiningar).
Sperrupör þess eru 10 talsins og stoðir langveggjar 10. Stoðir í gaflvegg
eru 5.
Til þess að þetta komi heim og saman við upplýsingarnar um gömlu
krambúðina sem er sögð 10 fög á lengd og 4 fög á breidd þarf því að nota
hugtakið í báðum merkingum þess. Þegar um lengd hússins er að ræða
þarf að skilja orðið fag sem sperrufag eða stoðafjölda, en þegar um breidd-
ina er að ræða þarf fag að vera lengdareining. Þetta verður að telja mjög
langt seilst til sátta. Ef gefa á þessum samanburði á lýsingunni frá 1758 við
Hillebrandtshús mikið vægi, þá hlýtur hún fremur að staðfesta að hér sé
ekki um sama hús að ræða heldur hið gagnstæða.
Af þessu efni dregur Hrefna hins vegar gagnstæða ályktun. Hún segir:
„Af þessu að dæma samræmist stólpa- og sperrufjöldi Blönduósshússins
þeirri lýsingu sem til er af gömlu krambúðinni eða kokkhúsinu frá Skaga-
strönd."
Leifur benti réttilega á að Hillebrandtshúsið er óvenjulegt að því leyti,
að grind þess er reglulegri en tíðkaðist um íslensk grindarhús. Stoðir, gólf-
bitar, loftbitar og sperrur standast á. Beint upp af hverri stoð í langvegg er
gólfbiti sem nær þvert yfir húsið og yfir hverjum gólfbita er sperra. Þetta
er óvenjulegt hérlendis, en nánast regla í sambærilegum húsgrindum í
Danmörku. Af þessu atriði verður ekki neitt ályktað með vissu, en af því