Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1993, Blaðsíða 60

64
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Tréð með hirti sinn hvorum megin, sem naga greinar þess, og hringlaga
form yfir bakinu á hjörtunum, myndar allt eina heild. Stungið hefur verið
upp á því að þetta væri mynd af askinum Yggdrasil eða að tréð táknaði
kristið lífstré, og hirtirnir nærðust á því eins og sálir sem taka við guð-
spjallinu eða sakramentinu. Tilgátur um tímasetningu eru annars vegar
um 1000" (þá var þess getið til að hluturinn hefði verið úr eigu Hjartar
Hámundarsonar og hirtirnir settir í samband við nafn hans). Önnur tilgáta
er 11. öld eða síðari hluti hennar.’1 Sennilegra má telja að hér sé sýnt lífs-
tréð og myndin sé frá síðari hluta 11. aldar. Tréð er stílfært, einnig hring-
irnir og dýrafléttan aftan á. Það er varla vegna þess að menn kunnu ekki
að gera eftirlíkingar dýra og jurta úr náttúrunni.’2 Hirtirnir eru haglega
gerðir og eðlilegir, og sýna að listamaðurinn hafði lag á að líkja eftir nátt-
úrunni! Skýringin liggur í hugsuninni á bak við þessa kristnu list. Lífstréð
er sett á miðjan skreytiflötinn þar sem miðjan er mikilvægust, stílfært
vegna þess að það er tákn hins guðdómlega, og sýnt framanfrá, sem tákn-
ar vald og myndugleika. Hirtirnir beggja vegna eru sýndir frá hlið sem
táknar lægri sess og minni myndugleika, en ef þeir hefðu verið sýndir fram-
an frá. Hjörturinn er mikilvægt tákn í kristni og eitt af fáum kristnum tákn-
um sem eru að öllu leyti jákvæð. í orðum biblíunnar má sjá að munur er á
hægri og vinstri. Sá maður eða dýr sem er á hægri hönd þeim sem sýndur
er í miðið - þ.e. til vinstri séð frá áhorfandanum, er á næstvirðulegasta
stað myndarinnar.'' Hjörturinn sem þar er hefur hálsband eins og hirtirnir
í guðspjallabókinni frá St. Médard, Soissons (nú í þjóðarbókhlöðunni í
París),’4 þó hann hafi ekki bjöllu. Hinn hjörturinn á beinhólknum hefur
ekki hálsband. Yfir hvorum hirti má sjá tvo hringi, annars vegar hlið við
hlið og hins vegar hvorn upp af öðrum. Hringurinn táknar víða hið guð-
dómlega lögmál án upphafs og enda.” Hringirnir fjórir tákna líklega al-
heiminn." Dýrafléttan á "bakhlið" hólksins minnir nokkuð á Úrnesstíl,
sama gerir lífstréð stílfærða og myndmálið allt virðist kristið. Því er líkleg-
ast að tímasetja megi hólkinn á síðari hluta 11. aldar.
Úrnesstíll
Úrnesstíll er síðasti hreinræktaði norræni víkingaaldarstíllinn. Hann
dregur nafn af stafkirkjunni í Úrnesi í Sogni innst við Sognfjörð í Vestur-
Noregi, en á henni er mikill og frægur útskurður. Sú kirkja sem nú stend-
ur í Úrnesi er reist um miðja 12. öld, en nokkuð af timbrinu í henni er lík-
lega úr eldri stafkirkju sem þar hefur staðið og hefur sú verið reist á síðari
hluta elleftu aldar. Varðveittur er vesturgafl kirkjuskips, einnig gafl og
stólpi úr norðausturhorni kórs. Þá hefur varðveist dyraumbúnaður með