Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1993, Page 89

STÓLL ARA JÓNSSONAR
93
var upp. Er þarna ef til vill skýring á grímuandlitinu sem kórónan er við.
Þessi „konungur" var bundinn tvisvar og hann var skreyttur rauðum
borðum, fólk kom honum fyrir hátt uppi á síðasta bundinastakknum, og
sagt er að konur, hlæjandi, hafi borið hann upp á fjall eða hæð þar sem
hann var skilinn eftir til sólseturs. Vegna fiskmyndarinnar á vinstra bak-
stólpa má geta þess þýska siðar að stilla upp fiskum á uppskeruhátíðum,
oftast var um að ræða fórnarmat, og var talað um „gullna fiska".
Gröftur prýðir efra og neðra hluta bakrimlanna í stól Rafns Brandsson-
ar. Kemur þarna fram jurtaskraut, rákaskraut og mynd dreka, en fjögurra
blaða smári neðan í bendli er gerður á efra endanum á öðrum bakrimli frá
hægri. Slíkur smári heitir lásagras, sbr. Þjóðsögur Jóns Árnasonar. Ber á
smára þessum í skrauti á fornum listgripum, m.a. gripum frá Gotlandi. Á
miðöldum hófst hann til tignar í skjaldarmerkjagerð. Sú trú hefur hvílt á
þessari jurt að hamingja fylgdi henni jafnt og töfravald í ástum, og hún
átti að geta verið vörn gegn galdri. I smáranum á bakrimlinum verður
greindur Möltukross í miðju, en þó vantar neðan á stofn. Kross þessi, sem
kemur árla fyrir í akanthus-skrauti, er mjög forn, og þekkist ef til vill í
fyrstu sem hakakross. Virðist sem táknið eigi uppruna á nýsteinöldinni í
Vestur-Asíu. Bendir til þess skreyting, sérkennileg, á leirhlut frá Samarra í
Mesópótamíu, frá um 4000 f.Kr., þar sem gerð eru fjögur stílfærð dýr. Þess
má geta að fjögurra blaða smárinn og Möltukrossinn koma í ljós á hinum
norrænu rúnasteinum. Bæði táknin eru við miðju á ellefu stöllum sem liggja
með jöfnu bili á efri brún efri þverfjalar í baki Rafnsstóls. Er Möltukrossin-
um valinn staður á smáranum miðjum, og út í vik smárans teygir sig alls
staðar oddlaga blað. Yst til hægri á fjalarbrúninni liggur tólfti stallurinn,
þar er blaðundningsstúfur. Milli stalla er rist hin kunna rúnaáletrun Þór-
unnar Jónsdóttur Arasonar. Ein gjarðanna umhverfis knippin í stól Rafns
virðist gerð úr arnarvængjum sem leggjast nokkuð hvor yfir annan. Svo-
nefndir óvættir kornsins koma fram í ýmsum myndum í germanskri upp-
skerutrú, t.d. í dýrslíki, mörg dýr byggða og skóga urðu fyrir valinu, og
virðist sem þannig fáist skýring á gjörðinni. Skýrir Jan de Vries frá þessu í
riti sínu um forn, germönsk trúarbrögð. Önnur gjörð í bakinu er blóm-
skreyti. Það hefur verið siður á þýska svæðinu að kenna síðasta bundinið
við Óðin, og venja var að binda síðustu stönglana saman með grasi eða blóm-
um. Á íslandi hefur það tíðkast í Mývatnssveit að skilja eftir þrjú heyföng
að slætti loknum og helga þau Óðni. Örninn taldist vera fugl Óðins. Kenndu
menn Óðin við hann, nefndu guðinn Örn eða Arnhöfða. Hlutur Freys
kann að vera talsverður í skreytingu Grundarstóla. Ytri trjáapörin í bilun-
um á efri þverslá líkjast rúninni ingwaz, b, eins og hún er á fornu sverði,
en þetta rúnarnafn á við Yngva, þ.e. Frey, rúnin er rituð þannig:^.