Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1993, Qupperneq 97

STÓLL ARA JÓNSSONAR
101
mynd af Maríu guðsmóður í hásæti ásamt Jesúbarninu. Efst á háum bak-
stólpa er ófrýnilegt dýrshöfuð. Kellsbók er líklega frá 9. öld, og er ef til vill
írskt verk. í Noregi stóð tréskurðaríþrótt, eins og kunnugt er, með miklum
blóma á víkingaöld, miðöldum og seinna. Hafa ágætir stólar varðveist þar
frá miðöldum, þeir í rómönskum stíl, prýddir myndum og skrautverki. Er
hér gerður greinarmunur á stólpastólum annars vegar, þá átt við horn-
stólpana, og kassastólum hins vegar. Hinn kunni stóll frá Blaker í Lom í
Guðbrandsdal, sem haldinn er smíðaður um 1200 eða nokkru seinna, á
heima með kassastólum, en af milligerð er sá frá Gára í Bö á Þelamörk, lík-
lega frá um 1200. Mörk eru dregin milli háreistra stóla og lágreistra. Mun
hæfa að skipa Grundarstólunum í síðartaldan flokk. Nýlega hefur þýskur
fræðimaður, Karl Hauck, látið frá sér fara ritgerð um fornar myndir og lík-
ön sem lýsa hásætum, og er meginsvið hans Norðurlönd á heiðnum tím-
um. Fundist hafa mjög smáir gripir af þessu tagi, m.a. verndargripir, að
því er virðist, og sjá má hér bæði klumpstóla og kassastóla. Meðal fundar-
staða eru t.d. Birka, Gotland og Heiðabær. Ekki hafa allir þessir munir
varðveist án skemmda. Hér verða greind tengsl við ásatrú, trúarbrögð
Rómverja og Gamla testamentið.
Fáeinir kistustólar eru í eigu Þjóðminjasafns Islands auk stóls Rafns lög-
manns Brandssonar. Þeir eru þó yngri, ekki líkir honum, og hvergi nærri
jafn merkilegir. Þessi húsgagnstegund kemur við sögu þar sem eru smáir
telgdir gripir, ef til vill íslenskir, frá fyrri öldum. Votta þeir á nokkurn hátt
að hún hefur átt vinsældum að fagna. Sjá má í Þjóðminjasafninu, nr. 12 í
Vídalínsdeild þess, verndargrip úr tönn frá miðöldum. Gerð er María mey
með Jesúbarnið, og situr hún í hásæti með lagi kassastóls. Þá á safnið tafl-
biskup í kassastól, gripur þessi er úr hvalbeini, Þjms. 8279, og varla yngri
en frá 13. öld. Annar taflmaður á hér heima, Þjms. 10972, virðist gerð drottn-
ing í sams konar sæti, sem er líkt og riðið úr tágum.
Kistustólar og stólpastólar miðalda eru ýmist nefndir rómanskir eða
býsanskir þegar ræddir eru fornir, norskir stólar. Ekki er auðhlaupið að
því að rekja Grundarstólana og allt sem á þeim má sjá til fyrirmynda. En
stólarnir bera vitni áhrifum frá listum Rómaríkis þegar liðið er á sögu
þess, því hefur verið skipt í tvennt, og innrásir germanskra þjóða veikja
það að marki. Listir blómguðust mjög í Miklagarði eða Býsans, höfuð-
borginni við Sæviðarsund, undir augliti keisara og kirkju, og talað er um
býsanskan stíl. Þó gætir fleiri en einnar listamiðstöðvar. Visst svipmót er
með Grundarstólum og hinu víðfræga hásæti í Ravenna, sem kennt er við
Maximian erkibiskup og smíðað er úr fílabeini. Utskurðurinn á hásæti
þessu, skraut og myndir, þykir taka fram öllum útskurði í fílabein. Sam-
kvæmt David Talbot Rice er gripurinn frá um 550 e.Kr. Loks verður ekki