Óðinn - 01.01.1934, Side 20

20
Ó Ð I N N
Ágrip a! sögu Landsveitar
í Rangárvallasýslu.
Tileinkað Eyjólfi Ouðmundssyni í Hvammi, Drbm. og R. af F.,
á 50 ára oddvitaafmæli hans í jání 1934 og 77. aldursári hans.
Saman tekið af
Ófeigi Vigfússimi að Fellsmúla.
Nafn þessarar sveitar er einkennilegt, og er
ókunnugt um nokkur ugglaus rök til þess nafns.
Til er ágiskun um,
að sje dregið af
því, hve sveitin
liggur afskekt,
ijarri sjó og langt
inn í landið. En
þetta á heima um
fleiri sveitir á landi
hjer. Enn er sú á-
giskun, að sveitin
hafi einhvern tíma
verið svo land-
kostarík og bú-
sældarleg, að hún
hafi fengið nafn af
þvi. En einnig þelta hefur eflaust átt við um ýmsar
fleiri sveitir hjerlendis. í*á má einnig hugsa sjer
að nafnið hafi hún fengið bæði af þessu hvoru-
tveggja, en þó einkum af þvi, að frá efstu og
instu bæjum og bygðum hennar voru og eru
opnar, og yfirleitt greiðar, leiðir inn um alt
miðbik íslands, alla leið norður í norðurlands-
sýslur og austur 1 Skaftafellssýslu. En loks mætti,
ef til vill, hugsa sjer, að nafn þetta kunni upp-
haflega að hafa verið eins konar keksni eða
gletninafn, nokkurskonar fyndninafn, komið af
þvi, að ibúar sveitarinnar, fleiri eða færri, hafi
einhvern tíma, vegna staðhátta og sjerstaks upp-
eldis, skorið sig úr að einhverju eða ýmsu leyti
um hugsunarhátt og framkomu, samrýnt og
samlagað sig lítið sjávar- og kaupstaðanágrönn-
um; verið góðir fyrir sig og búandlegir, unnað
og hrósað sveitinni sinni; kannske verið dálítið
hreyknir af henni, og þótt hún vera land í lagi,
eins og hún líka áreiðanlega hefur einhvern-
tima verið, og hafi þeir svo fyrir þetta fengið
nafnið Landmenn og sveitin þeirra nafnið Land.
Ef til vill er snjöllust skýring sú, sem dregin
er af orðalagi Landnámu um bústað Þorsteins
Lunans, þar sem hún segir, að þeir Þor-
steinn »námu hinn efra hluta Þjórsársholta og
hjuggu að Lunansholti«, sem talið hefur verið
til Landsveitar óra lengi. Hafi þá hið jafnlenda
og sljetta svæði fyrir austan og ofan hin svo
nefndu Þjórsárholt, sem eru vestust í sveitinni,
verið, á náttúrlegan hátt, nefnd »Þjórsárland«,
er siðan hafi orðið að föstu heiti sveitarinnar,
en stytt í aðeins »Land«, enda er þetta jafn-
lendi langsamlega stærsti hluti hreppsins.
En hvernig sem þessu er varið, þá er þó
nafnið veglegt og virðulegt, og sveitinni samboðið.
En hlálegum misskilningi getur það samt vald-
ið. Oftar en einusinni hefur það komið fyrir,
að meinlausir Landmenn hafa alveg óviljandi
móðgað eða hneykslað ókunnuga menn á förn-
um alfara vegi með því einu, að segja i sakleysi
satt og rjett um sveitarfang silt. »Hvaðan ert
þú, lagsmaður?« segir ókunni maðurinn. »Jeg
er austan af Landi«, segir sá sem spurður er.
»Nú, þú ert að svara mjer útaf; má jeg ekki
vita, hvaðan eða hver þú ert?« segir sá ókunn-
ugi. »Jú, jeg er austan úr Landsveit«, svarar
hinn aðspurði. »Já, já, þú ert þá svona; vilt
ekki láta þekkja þig« o. s. frv., segir spyrjand-
inn, og rýkur fokvondur burt, án þess að kveðja
»kóng nje frú«. En mcinlaus Landmaður, sem
einu sinni hefur orðið fyrir þessu, man síðan
oftast eftir því, þegar svo ber undir, og flýtir
sjer að gefa straks bjarglega skýringu, með til-
sögninni um sveitarnafnið.
Aunars mun upphaflegt nafn sveitarinnar vera:
Rangárvellir hinir Ytri, og þá fullkomið rjett-
nefni, á sama hátt og nafnið »Rangárvellir hinir
Eystri« á nágrannasveitinni, sem nú kallast að-
eins Rangárvellir; báru þá þessar sveitir báð-
ar rjettilega nafn hvor af sinni Rangá, eystri
og ytri, og er þá komið að staðsetning eða legu
Landsveitar.
Að suðaustanverðu skilur Ytri-Rangá þessar
2 systursveitir, alla leið frá upptökum sínum
undan Sölvahrauni norðvestur af Heklu og nið-
ur undir Árbæ í Holtum, en að norð-vestan
greinir Þjórsá milli Landhrepps og Gnúpverja-
hrepps norðaustan frá Búrfelli og niður á móts
við Miðhúsafjall í Stóra-Núpssókn. Á milli Rang-
árbotna og Þjórsár, suðaustan Búrfells, er að-
eins stuttur spölur, og er þar nú vírgirt á milli,
til varnar gegn innrás sauðfjár til afrjettar að
Eijjólfur Guðmundsson í Hvammi.