Eimreiðin - 01.01.1898, Blaðsíða 42

42
lífslýsingar hinna yngri skálda eru atkvæðameiri, veita rjettari skiln-
ing, en nokkur hinna, sem samtímis rita á bændamálinu; eins
eru og náttúrulýsingar þeirra tilkomumeiri, tilfinning þeirra fyrir
náttúrunni auðugri.
Og nú snúum vjer oss að þeim skáldum, er ritað hafa á hinu
málinu.
Elztur þeirra er Henrik Ibsen. Þegar í fyrsta riti sínu, er
þýðingu hafði bæði fyrir sjálfan hann og oss, hóf hann fánann efst
á stöng. Það var leikritið »Katilína«, og dró hann þar algjörlega
taum uppreistarandans. Brátt komu í státinni fylkingu hin þrálynda
Borghildur i »Víkingunum«, og Skúli hertogi í leikriti með því
nafni. Svo »Brandur«, sem afneitaði sjálfum sjer og mannfjelag-
inu og lenti í skýjunum. Svo »Per Gynt«, er fór öfuga leiðina.
Þá uppreist »Keisarans« gegn »Galíleanum«. A milli þessara leik-
rita, og svo sem ljettdregnar spássiumyndir þeirra, voru tvö leikrit,
er drógu dár að hjónabandinu og stjórnmálaflokkadrættinum. Svo
kom loks hin ódauðlega skjaldborg mannfjelagsleikrita, sem hin
leikritin höfðu þannig verið inngangur að og undirbúið. Hjer er
það einkennilegt, að fyrstu og síðustu ritin eins og sveigjast sam-
an og nálgast hvort annað að því, að litið er mildari augum á
lífið. En svo sem hjarta hans fyr var hjá Katilínu, Brynhildi,
Skúla hertoga, Brandi, Keisaranum — þannig er það i miðleikrit-
unum hjá Nóru, dr. Stockman, frú Alving, morðingjanum og sjálfs-
bananum i Rosmersholm, morðingjanum og sjálfsbananum Heddu
Gabler, og hinni munuðlegu, óstýrilátu Hildi. Eða hjá Ekdal,
sem orðið hefur undir í viðskiptum sinum við hina meirimáttar
í- mannfjelaginu, eins og hjarta hans er jafnan hjá þeim vesælu
og hrjáðu bæði í því leikriti og endranær. Þetta eru gagntakandi
lýsingar, þar sem gjöræst geð slöngvar með heljarafli mótmæl-
um hinna óháðu gegn vanabundinni siðkenning samtíðarirmar.
Hin ófyrtrleitna gagnrýni hans og annara, hin uppreistarsama
sjereðlisþörf þeirra, varð um eitt skeið samferða jafnaðar-, sam-
lags- og gjöreyðingarhreyfingunum, o. s. frv., er vógu salt við
harðhent ofurvald herveldisstefnunnar. Hún varð samferða öt-
ulum tilraunum apturhaldsmanna i skjóli herveldisins, samferða
hunzkri fyrirlitningu tollverndarstefnunnar fyrir því, að taka til-
lit til, hverjir yrðu að borga álögurnar. Og hún varð samferða
kenningum náttúruhyggjumanna um mótþróa holdsins. Þessar
bókmenntir komu á róti, á stærri og stærri sviðum um allan heim.