Eimreiðin - 01.01.1898, Side 55

55
býr yfir, — þess konar gáska, sem aðeins getur átt sjer stað hjá
þeim, sem stendur hátt og horfir niður fyrir sig, »og opt hlær til
þess að gráta ekki«.
Jeg vildi tilfæra eitt einasta dæmi úr norskum bókmenntum.
Jeg tók það hjá honum, af því að hann er sá, sem hefur orðið
fyrir órjettinum.
En lífið verður að skoðast frá öllum hliðum. Hjer kemur
einn mikill rithöfundur, hann er ættaður af Vesturlandinu, og hefur
ætt hans búið við þröngan kost, hrakin afhafinu og hrjáð aftrúar-
grillum og þröngsýnu ofstæki; sú ætt hefur sjálfsagt ekki lært að
líta á lífið frá hærri sjónarhól. Sjálfur byrjaði Arne Garborg sem
hálfsmeykur trúmaður, en þó efablandinn; svo gjörðist hann efun-
armaður, en trúði þó, þ. e. a. s. efaðist um efasemdir sínar, —
unz hann lenti í því, sem nú er efst á baugi, dulspekinni. Án
þess að fara með öfgar, má því svo að orði kveða, að hann hafi
brugðið sjer hringferð gegnum lifið. Sú liking, sem helzt mundi
eiga við, þegar um þenna móttækilega, síleitandi, róvana anda er
að ræða, væri líklega að jafna honum við formann á dökkrenndri,
örskreiðri gæzluskútu. Jafnskjótt og eitthvað ber útaf, er hann
þar kominn tortrygginn og tannhvass. Það er athugasemdasnið á
ritum hans. Orðalagið er lipurt og athugasemdirnar falla eðlilega
og látlaust. Það er eins og óvenjulega glöggt auga horfi þar hæðn-
islega á oss; en á næsta augnabliki getur það verið góðlátlegt,
jafnvel hlýlegt. Hann er meistari í að gjöra athugasemdir og lætur
það betur en nokkrum öðrum á voru máli. Hans mark og mið
er að veita öllu því, sem kemur og fram hjá fer, leiðbeining sína,
ráð sín og dóm sinn; sá dómur getur verið rangur (og það er
hann vist opt og einatt, jafn óstyrkur og óákveðinn, jafn forgeðja
og hann er, og jafn mörg aukaerindi og hann því verður að
inna af hendi); en hann er svo kjarnmikill, að hann læsir sig
fastan í huga manna; vjer verðum að dragast með hann, unz
vjer höfum táið hann upp og fleygt honum frá oss, eða unz hann
er orðinn að nýju afli í oss.
Athugasemdin er einkar stutt; en það getur lika teygzt svo
úr henni, að hún verði að ritgjörð, eða jafnvel að kvæði eða sögu.
Það, sem honum einmitt bjó í brjósti á því skeiði lifs síns, virtist
honum koma bezt niður, þar sem því var ætlað, á þann hátt.
Enda þótt hans hljómþýðu vísur og hárnæmu lýsingur sjeu ekki
fósturjóð þeirrar gagntekningar og sálarstríðs, sem skapar og