Eimreiðin - 01.01.1903, Blaðsíða 29

29
meiri ræktarsemi en gert er; það er skylda þeirra barnanna vegna.
Pað er ilt og óþarft verk, að láta börnin fara varhluta afþví, sem
ef til vill öllu öðru fremur vekur djúpa og varanlega gleði í barns-
sálinni, ef annað er hægt; og það er ilt og óþarft verk, að binda
svo fyrir augu barnsins, að þau opnist aldrei fyrir því, sem ef til
vill öllu öðru framar göfgar mannshjartað og lyftir hug og hug-
sjónum upp yfir sorpið og veitir ungum og aldurhnignum upp-
bót fyrir margt, sem þeir verða að fara á mis við í heiminum.
Hjá þeim þjóðum eða þjóðflokkum, sem standa á lægsta
menningarstigi, er ekki um neinar listir að ræða. Alt starf ein-
staklinganna og strit miðar að því, að fullnægja nauðsynlegustu
og óhjákvæmilegustu lífsþörfum. þeim tíma, sem afgangs er, verja
þeir til að safna kröftum til nýrrar baráttu. Eftir því sem þjób-
irnar taka meiri þrifum og þroska, eftir því eykst sá tími og sá
máttur, sem þeir geta séð af frá búksorgunum, en þá ber jafn-
framt þann vanda að höndum, að verja vel þeim stundum og
þeim kröftum, sem ekki er bein þörf á til að fullnægja munni og
maga. Pá er það, sem listirnar koma að ómetanlegu gagni og
verða til ómælanlegra siðferðisbóta, af því þær draga hugann frá
lágum og dýrslegum nautnum til annarra háleitari og göfugri.
Sönn fegurð vekur aðdáun og ást á sjálfri sér. Og listirnar víkka
sjóndeildarhringinn, festa vængi á hugsjónirnar. Pær setja sam-
ræmi í ósamræmis stað, samhengi í stað ósamhengis og þær lyfta
oss upp yfir smámuni og hversdagslegt markleysuhjal og mælgi.
Ekkert gerir sálina eins góða og grómlausa eins og kapp-
kostun þess, að gjöra eitthvað fullkomið og lýtalaust, segir Mic-
hel Angelo. fetta er vafalaust hverju orði sannara. En sá, sem
gerir sér far um að mynda hið fullkomna, verður ekki einn fyrir
þessum bætandi áhrifum. Sá, sem nýtur þess, sér það eða heyr-
ir, fær líka sinn skerf. Prófessor Helmholtz kemst svo að orði1:
»Vér berum Otningu fyrir þeirri snildar gáfu, þeim neista guð-
legs sköpunarafls, sem kemst út fyrir takmörk þeirrar hugsunar,
sem byggist á skynsemi og sjálfsafvitund. Og þó er listamaður-
inn mannleg vera eins og vér, og sami andans þróttur verkar í
honum eins og oss sjálfum, að eins hreinni, ljósari og í óhindr-
aðra jafnvægi í þessa sérstöku stefnu; og þó vér skiljum mál lista-
mannsins misfljótt jog ekki jafnfullkomlega, finnum vér, að vér
1 Die I>ehre von den Tonempfindungen, 4. útg., bls. 591.