Eimreiðin - 01.01.1903, Blaðsíða 30

30
eigum sjálfir hlut af því andans afli, sem bjó svo dásamlega íag-
urt til.« Ef vér ættum það ekki, þá mundi »mál listamannsins*
fara fyrir ofan garð og neðan. »Pú líkist þeim, sem þú skilur«.
Listfegurðin kemur mönnum til að kannast við sjálfa sig, finna til
hins góða og fagra, sem býr í þeirra eigin brjósti. ?ar er aðal-
atriðisins og aðalorsakarinnar að leita til þeirrá siðferðisbóta, sem
listirnar hafa í för með sér. —fað sem hér er sagt um listir yfir-
leitt, á auðvitað eins við tónlistina sérstaklega, og það því fremur
sem áhrif hennar eru ríkari og ná til fleiri manna en áhrif flestra
annarra lista.
Menn segja oft, að tónlistin verki að eins og geti ekki verk-
að á annað en tilfinningar mannsins. Petta er rangt. Auðvitað
stendur hún í nánu sambandi við tilfinningalífið, en með því er
engan veginn sagt, að gildi hennar og fagurfræðisleg ('œstetisk)
þýðing sé komin undir þessu sambandi. þegar ég lít á einhvern
hlut, þá geri ég mér grein fyrir honum og dæmi um hann, auð-
vitað svo fljótt oft og einatt, að mér er óljóst, á hverju ég byggi
dóminn. Pegar ég heyri lag spilað eða sungið, fer alveg á sömu
leið. Eg hlýði ekki umhugsunarlaust á hljóminn; ég geri mér
grein fyrir sambandi tónanna, hverjum einstökum parti og heild
lagsins, ég geri mér far um að fylgjast með hugsjónum tónskálds-
ins, eins og þær koma fram í ljóðum hans. í*ess vegna þreytist
ég af að hlýða á söng og hljóðfæraslátt, einkum ef hann er flók-
inn og margbrotinn. Pað er andleg áreynsla. Nei, það er svo
langt frá því, að hann verki á tilfinningalífið eingöngu, að það má
með meira rétti segja, að hann verki á hugsjónalífið í fyrsta lagi,
á tilfinningalífið í öðru lagi. —- Að dæma gildi tónhljóða eftir
tómri tilfinningu, eins og sumir virðast álíta að rétt sé, nær engri
átt. Pað hlýtur hver maður að sjá, sem vill sjá það. I fyrsta
lagi verður það aldrei álitinn óyggjandi dómur, sem bygður er á
tilfinningu manna, — mörg af mestu listaverkum heimsins í mál-
aralist og myndasmíði hneyksla tilfinningar tjölda fólks —, og í
öðru lagi sýnir sagan ljóslega, hvernig tilfinningarnar hlaupa með
menn í gönur í þessu eins og öðru. Eg læt mér nægja að benda
á þær viðtökur, sem snildarljóð Mózarts urðu fyrir og síðar
Beethowens.
Verkanir sönglistarinnar eða tónlistarinnar á hugsjónalífið geta
aldrei orðið nema góðar, af því hún lýsir engu með ákveðnum
hugtökum; þau á hún ekki til í eigu sinni. Begar talað er um