Eimreiðin - 01.09.1914, Side 66

222
fetta fingur út í ýmislegt, einkum ýmsa hroðvirknisgalla; en kostirnir
voru þó yfirgnæfandi og bókin yfirleitt svo þrungin af skáldlegu fjöri
og snild, að hins gætti minna. En hér hefir höf. ætlað sér að forðast
allar sögulegar villur, og því látið skáldskapinn sitja á hakanum, eins
og hann sjálfur segir í athugasemdum aftan við bókina: »Saga þessi
er ekki skáldsaga nema að nokkru leyti. Aðalefni hennar er sögulega
satt. Það er mestmegnis tekið upp úr »Æfisögu sr. Jóns Steingríms-
sonar« (kap. 43 — 53 og víðar) og mörg önnur rit notuð, bæði prent-
uð og óprentuð«. Er auðséð á þessu, að höf. hefir ekki ætlað að
láta menn geta brugðið sér um, að hann viki hér um of frá söguleg-
um heimildum, eða sýndi hroðvirkni í því efni.
En sörskamt er öfganna á milii«, segir máltækið, og sannast það
líka hér. Einmitt þetta, að höf. hefir hér um of bundið sig við sannsögu-
legar frásagnir, hefir skemt bókina stórkostlega. Má sem dæmi þess
nefna frásögnina um bónorðsför séra Jóns Steingrímssonar vestur að
Setbergi, þar sem meðal annars er verið að lýsa því, hvernig séra Jón
drekkur tvímenning við ungfrú Kristínu »í tæru brennivíni« (og hún
tekur meira að segja upp vasaglas hjá sjálfri sér til að »drýgja drop-
ann«), að því er virðist, til að vinna betur á með bónorðið, með því
að reyna að drekka hana ölvaða, enda segir, að hún hafi orðið örorð-
ari og innilegri, eftir því sem vínið sveif á hana, þó hún jafnan gætti
sín að færast undan bónorði hans. Og svo, þegar samdrykkjan ekki
hreif, biður prófastur húsfreyju að láta Kristínu fylgja sér til sængur
um kvöldið, og þar reynir hann að múta henni, með því að lauma
að henni einum Tveggjabræðradal. T’ó þetta sé máske sannsögulegt
og tekið eftir frásögn séra Jóns sjálfs, þá afsakar það ekki höf.; því
það er fullkomin smekkleysa, að taka þetta með i þessa sögu. Hann
átti að sleppa þessu eða breyta. Þá er það heldur ekki vel lagað
til að hefja séra Jón í augum lesandans, hvernig hann ætlar að hafa
unga, saklausa stúlku, sem tilbiður hann sem trúarhetju og mikilmenni,
fyrir varaskeifu, og giftast henni, ef annað bregðist. Og þetta er hann
látinn segja stúlkunni sjálfri blátt áfram, eins og ekkert væri við það
að athuga! Að gera hetjuna frá eldmessunni sona auvirðilega, það
nær engri átt — í skáldsögu, skoðað frá fagurfræðilegu sjónarmiði,
hvað sem öllum sögulegum sannleik líður. Það er sjálfsagt alveg rétt,
að séra Jón hafi í jöfnum mæli verið stórt barn og stór hetja. En
það mátti ekki koma fram á þennan hátt 1 sögunni. Það meiðir
tilfinningar manna, og séra Jón verður ekki sú fyrirmynd til eftir-
breytni, sem hann á að verða, til þess að sagan geti náð tilgangi sín-
um. Því ekki er ráð fyrir gerandi, að höf. hafi þann eina tilgang
með sögu sinni, að skemta lesandanum, heldur að í henni eigi líka að
felast góð kenning. Og að höf. sjálfum er þetta ljóst, má líka sjá
víða í sögum hans, og ekki hvað sízt í þessum Skaftáreldasögum. Og
einmitt fyrir það þykir oss svo vænt um þessar sögur og fyrirgefum
fúslega mistökin og gallana — og mærðina. Því hún er óneitanlega
nokkuð mikil á stundum og lopinn heldur langt teygður, þar sem efnið
þó er ekki meira en hér: brot úr æfisögu séra Jóns Steingrímssonar.
Jón Trausti þyrfti að læra að þjappa efni sínu betur saman, takmarka
sínar eigin hrókaræður og láta heldur persónurnar 1 sögunni segja það,