Dagblaðið Vísir - DV - 27.08.1988, Qupperneq 14

LAUföAS&MÍJR>2?rÁSXíSW/198§AJ
l%í
Frjálst.óháÖ dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SÍMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Kjaraskerðing
Alþýðusambandið lenti í vanda eftir klókan leik Sjálf-
stæðisflokksins. Sjálfstæðisflokkurinn lýsti því yfir, að
það væri beinlínis forsenda niðurfærslu, að samstaða
tækist um hana við verkalýðshreyfmguna.
Verkalýðshreyfmgin kemst ekki hjá kjaraskerðingu.
Spurningin, sem blasir við hreyfmgunni, er, hvernig
kjaraskerðingin verður framkvæmd. Á að framkvæma
hana með launalækkun, þar sem verðlag lækkaði einn-
ig nokkuð? Verður unnt að framkvæma niðurfærslu
með töluverðu eftirliti til að hindra, að verð hækki rétt
áður en það lækki aftur? Með hinu síðastnefnda hafa
margir kaupmenn og framleiðendur búið í háginn fyrir
sig að undanförnu. Verkalýðshreyfingunni væri akkur
í að vera með stjórnvöldum í ráðum um að stöðva eitt-
hvað af þessu möndli með verðlagið. Eða ætti verkalýðs-
hreyfmgin að hindra, að niðurfærsluleiðin yrði farin?
Þá sæti verkalýðshreyfmgin með þá sök um ókomin ár.
Ríkisvaldið mundi engu að síður koma sinni kjaraskerð-
ingu í framkvæmd. Kjörin yrðu þá skert með því, að
gengið yrði fellt stórlega, án þess að laun fengju að
hækka. Verðlag innfluttra vara þyti upp. Verkalýðs-
hreyfmgunni mun þykja þessi valkostur slæmur.
En forystumönnum verkalýðshreyfmgarinnar mun
einnig þykja örðugt að vera ábyrgir fyrir verulegri
kjaraskerðingu. Margir þeirra vildu helzt vera stikkfrí.
En nú virðast verkalýðsforingjarnir vart komast hjá því
að taka einhverja ábyrgð í vandanum. Við vanda verka-
lýðsforingja bætist, að Alþýðusambandsþing fer í hönd.
Á þinginu mun að líkindum verða tekizt á um æðstu
stöður. Til dæmis eru alþýðuflokksmenn ýmsir taldir
munu reyna að koma Karli Steinari Guðnasyni alþingis-
manni í stól forseta Alþýðusambandsins. Foringjar
munu því reyna að líta sem bezt út á sviðinu gagnvart
umbjóðendum sínum. Vandinn er því mikill, þegar þess-
ir sömu foringjar eiga að gera upp við sig, hvort þeir
vilji niðurfærsluleið eða uppfærsluleið.
Miklar fúlgur eru í húfi. Kjaraskerðingin yrði mikil.
Staðan er þó sú, að útflutningsatvinnuvegir virðast ekki
fá staðizt án þess að losna við töluvert af tilkostnaði
sínum. Að því leyti er staðan hin sama, hvort sem valin
yrði niðurfærsla eða gengisfelling.
Ef gripið yrði til 9 prósent lækkunar launa samfara
annarri niðurfærslu, ofan á þá kjaraskerðingu, sem fólst
í aðgerðunum í maí, virðist hlutfall launa af þjóðartekj-
um mundu hrapa niður í það, sem var fyrir haustið
1986. Kaupmáttur launa næstu tólf mánuði gæti rýrnað
um 7 prósent. Þessar tvær aðgerðir mundu samtals
minnka kaupmátt um 9,5 prósent, niðurfærslan og að-
gerðirnar síðasthðið vor. 13,5 milljarðar króna yrðu
fluttir frá launþegum.
Vandræðin eru mest sök stjórnarstefnunnar, ekki
aðeins sök núverandi stjórnar, heldur þeirra stjórna,
sem setið hafa að undanförnu. En horfast verður í augu
við vandann, hver sem orsök hans er og hver sem ber
mesta sök.
Við höfum síðustu ár kynnzt því oftsinnis, að forysta
verkalýðshreyfingarinnar hefur reynzt ábyrg. Ábyrgð-
artilfinning hefur verið mjög rík i kjarasamningum. Við
höfum hins vegar síðustu vikur lesið þung ummæh
Ásmundar Stefánssonar, forseta ASÍ, um kjaraskerð-
ingu og niðurfærsluleið. Samt er verkalýðshreyfingin
enn til viðræðu.
Vissulega þarf ASÍ að vera með í umræðunni.
Haukur Helgason
Manna er að bæta
veðurtruílanir
af manna völdnm
Allir eru að tala um veðrið, það
gerir bara enginn neitt í því máli,
segir gömul skrítla. Afbrigðilegt
veðurfar víða um lönd á sumrinu,
sem nú er að líða, virðist hafa ýtt
við mönnum og sannfært þá um
að við svo búið má ekki lengur
standa. Hækkandi lofthiti með
margskonar afleiðingum, og sum-
um geigvænlegum, er af manna
völdum. Um það er varla lengur
deilt. Umræða vísindamanna er
tekin að snúast um úrræðin sem
grípa verður til ef ekki á illa að
fara. Þarf að gerbreyta orkubúskap
tæknivæddrar heimsbyggðar eða
flnnast tækniráð til að hemja
breytingarnar sem maðurinn er að
valda á efnasamsetningu lofthjúps
jarðar?
Fyrstu vitneskjuna um hvert
stefnir lét sænski efnafræðingur-
inn Svante Arrhenius í té árið 1896,
fyrir hartnær öld. Iðnbyltingin með
reykjarstrókum sínum frá kolaeld-
um gufuknúinna verksmiðja hafði
þegar merkjanleg áhrif á loftgæði
í Svíþjóð. Arrhenius sá fyrir aö
mengunin frá verksmiðjunum
hlaut aö auka í efri loftlögum magn
gastegunda sem endurkasta hita-
geislum. Honum taldist til að við
þetta hækkaði hitastig við yfirborð
jarðar um fjögur selsíusstig við að
gasmagnið tvöfaldaðist á nokkrum
næstu öldum.
Ástæðan er gróðurhússáhrifin
sem fyrir ekki ýkja löngu var reynt
að vísa á bug sem ástæðulausri
grillu sérvitringa en eru nú tekin
grafalvarlega í vísindastofnunum
og stjórnarskrifstofum hvarvetna.
Ljósgeislarnir frá sólinni falla á
yfirborð jarðar sem breytir þeim í
hita og sendir hitageisla til lofts.
Koltvísýringur og fleiri gastegund-
ir í lofthjúpnum endurkasta til
jarðar hitageislum sem ella slyppu
út í geiminn.
Gróðurhússáhrifin á hitann við
sjávarmál eru samkvæmt ná-
kvæmustu tölvuútreikningum þau
sem Svante Arrhenius fékk út úr
sínu reikningsdæmi en hann sá
ekki fyrir hve ört myndi vaxa
brennsla kola og ohuafurða, stein-
gervingaeldsneytisins sem leggur
til mest koltvísýringsmagnið. Það
hefur aukist í lofthjúpnum um
fjórðung frá því fyrir iðnbyltingu.
Síðustu þrjá áratugi hefur meðal-
hiti hækkað um hálfa gráðu. Fjög-
ur hlýjustu ár um einnar aldar
skeið hafa verið á yfirstandandi
áratug og 1988 virðist ætla að bæta
því fimmta og hlýjasta við.
Útreikningar eru til sem gefa þá
niðurstöðu aö árið 2030 hafi komið
fram fjögurra gráða hækkun með-
alhita. Þá er gert ráð fyrir að hafið
bindi framan af mikið af hitageisl-
uninni, sem endurkastast til jarð-
ar, en hlýni svo á fjórum áratugum
að það taki að gefa frá sér hita til
loftsins.
Hitarnir í sumar hafa bitnað
einna harðast á Norður-Ameríku.
Þurrkar á sléttunum miklu og í
miðvesturfylkjum Bandaríkjanna
eru taldir valda uppskerubresti á
hveiti, mais og sojabaunum sem
nemur frá fimmtungi upp í þriðj-
ung af eðlilegri uppskeru. Hitá-
svækja í menguðum borgum hefu'r
gert vist þar lítt bærilega og jafnvel
lífshættulega öldruðum og veikluð-
um. Rafmagn hefur farið af þegar
síst skyldi af því dreifikerfin þola
ekki álagið af öllum loftkæhtækj-
unum. Bílasmiðjur í Detroit hafa
sent verkamenn heim þegar óvinn-
andi var vegna hita.
Breytta vitund í Bandaríkjunum,
um hveija þýðingu rannsóknir á
gróðurhússáhrifunum hafa, má
marka af tvennum vitnaleiðslum
fyrir öldungadeildamefnd. Vís-
indamenn flöhuðu um viðfangsefn-
ið fyrir nær manntómum sal í des-
ERLEND TÍÐINDI
Magnús Torfi
Ólafsson
ember 1985. Færri þingmenn og
fréttamenn komust að en vildu þeg-
ar sama efni var tekið fyrir í júní
í sumar.
Þar sagðist James E. Hansen, eðl-
isfræðingur við Geimferðastofnun-
ina, vera „99 prósent viss“ um að
gróðurhússáhrifin væru skollin
yfir. Þeim er til að mynda kennt
að verulegu leyti um vaxandi skóg-
ardauða víða um lönd, þörunga-
blóma sem eyðir lífi í sjó allt frá
Eystrasalti og Norðursjó til
Chesapeakeflóa úti fyrir Washing-
ton, hækkun sjávarborðs vegna
bráðnunar jökulíss og framrás
Saharaeyðimerkurinnar til suðurs
og vesturs í kjölfar 35 ára þurrka-
tímabils.
En koltvísýringur er ekki eini
skaðvaldurinn sem umstang
manna sendir frá sér í slíku magni
að jafnvægi lífsloftsins er hætta
búin. Klórfiúorkolefnissambönd í
kælitækjum og úðabrúsum berast
hátt í loft og eyða þar ósonlaginu
sem ver allt líf fyrir skaðlegum,
útfjólubláum geislum sólarljóssins.
Alþjóðlegt samstarf til að hefta
ósoneyðingu með því að hætta
notkun ' klórflúorkolefnissam-
banda er að komast á skrið. Uppá-
stungur um alþjóðlega ráðstefnu
um gróðurhússáhrifin hafa komið
frá forsætisráðherrum Noregs og
Kanada en ekki er hægt um vik að
draga úr koltvísýringsútblæstri frá
orkuverum, verksmiðjum og farar-
tækjum, sem knúin eru kolum eða
olíuafurðum, að því marki að þess
sjái vott í gróðurhússáhrifunum.
En erfið verkefni freista áræð-
inna manna. Því fjölgar nú mjög
hugmyndum og rannsóknarverk-
efnum sem snúast um hversu ráða
megi bót á gróðurhússáhrifum og
ósoneyðingu.
Stungið er upp á að auka endur-
geislunarhæfni andrúmsloftsins
svo minna af sólarljósi nái til jarð-
ar. Það mætti gera með því að koma
upp í háloftin á að giska 35 milljón-
um lesta af brennisteinstvísýringi,
sama gasi og eldfjöll hafa stundum
spúið frá sér í slíku magni að loft-
hiti hefur lækkað merkjanlega.
Stungið hefur verið upp á að
koma á loft víðáttumiklum geim-
förum, gerðum af þungri himnu,
sem skyggi á nægilega mikið af
yfirborði jarðar til að draga úr sól-
argeislun sem svarar þeim hita
sem gróðurhússáhrifin loka inni í
lofthjúpnum. Reiknað hefur verið
út að sveipa þurfi einn fimmtugasta
af yfirborði jarðar slíkum slæðum
til að vinna gegn áhrifum af tvö-
fóldun koltvísýringsmagnsins í
loftinu.
Lagt er til að óll húsþök á jörð-
inni verði hvítmáluð til að auka
endurkast sólargeisla. Sama til-
gangi þjónaði að hylja höfin að
verulegu leyti frauðplastkubbum
með miklu meiri endurgeislunar-
hæfni en sjór. Þá mætti reyna að
rækta í miklu magni örverur í sjó,
sem drekka í sig koltvísýring;
Hugmynd er uppi um aö skjóta
niður klórflúorkolefni í tonnatali
með leysibyssum sem stilltar séu á
tíðni þess efnasambands og eyði því
með ljósgeisla sínum. Annar til-
lögumaður vill framleiða ósón á
jörðu niðri og skjóta því upp í há-
loftin.
Vísindamennirnir, sem að þess-
um tillögum standa, viðurkenna að
þær séu á frumstigi og enn eigi eft-
ir að kanna kostnað og aukaáhrif
sem gætu gert hugmyndirnar
óhæfar. Aðrir vilja hvergi koma
nærri slíkri hugarleikfimi og segja
að einbeita verði kröftum að því
að finna orkugjafa sem komið geti
í stað kola og olíu, ekki síst vegna
þess að slíkt steingervingaelds-
neyti er hvort sem er takmarkað
og þverrandi.
Mest huggun fyrir Michael
Oppenheimer hjá Umhverfis-
verndarsjóðnum bandaríska er
dæmi Svante Arrhenius. „Dýrateg-
und, sem var svo snjöll að sjá fyrir
hlýnun jarðar fyrir heilli öld, ætti
að hafa vit til að stöðva hana,“ seg-
ir Oppenheimer.
Skrælnuð jörð á búgarði í Texas.