Dagblaðið Vísir - DV - 27.08.1988, Side 15

LAttGARÍ5ÁÖÍJIÍ'?2fjIAÖU3ÍA9gáA.I

Siðferðileg skylda
Hversu oft höfunj viö ekki heyrt
menn taka sér í munn orðin tvö
sem í fyrirsögninni standa. Engir
nota þau jafnoft og stjórnmála-
menn, eða aðrir háttsettir ráða-
menn, í ræðu og riti. Auðvitað er
það af hinu góða að höfða til sið-
ferðis fólks og margt væri í betra
horfi hjá okkur ef siðferði manna
væri af hæstu gráðu. En því miður
vantar upp á að svo sé á allt of
- mörgum sviðum þjóðlífsins. Samt
held ég að sómatilfinning og rétt-
lætiskennd sé ríkur þáttur í fari
hins almenna manns þótt breysk-
leikinn sé að sjálfsögðu alltaf fyrir
hendi. Enginn er fullkominn. E'n
því er ég að minnast á þetta hér
að nokkur nýleg dæmi eru um það
sem Vilmundur heitinn Gylfason
kallaöi „löglegt en siðlaust“.
Að liðka fyrir viðskiptum
Ég minnist þess að þegar veriö
var að reyna að selja Nígeríumönn-
um skreiö og gekk erfiðlega, var
mútuleiðin farin. Þeir sem mútuðu
firrtust viö þegar að þessu var
fundið og sögðu að hér væri ekki
verið að múta heldur liðka fyrir
viðskiptum. Auðvitað er verknað-
urinn sá sami, aðeins spurning um
orðalag. Þegar þetta upplýstist
ruku margir til og rituðu skamm-
arbréf í blöðin vegna þessa. Töldu
það hámark siðleysisins að múta í
viðskiptum og bentu á að slíkir við-
skiptahættir sæmdu ekki íslend-
ingum. Við hefðum blessunarlega
verið laus við mútur á íslandi.
Hér var talað af vanþekkingu því
í Suður-Evrópu og að maður tali
nú ekki um Afríku eru mútur við-
tekin venja. Enginn kemst þar
áfram í viðskiptum nema múta.
Það var því réttur viöskiptamáti
sem skreiðarsölumennirnir not-
uðu í Nígeríu, þótt mörgum hér á
landi þætti hann siölaus.
En eru mútur í raun lítt þekkt
fyrirbæri á íslandi? Ég held ekki.
Sigurður heitinn Berents, fjár-
málamaður, sagði eitt sinn í viðtali
við Stefán Jónsson fréttamann að
það væri hægt að múta hverjum
sem væri. Það væri bara ekki sama
hvernig farið væri að því. Þetta er
án efa hárrétt. Það er hægt aö
múta beint eins og gert er í Suður-
löndum og það er líká hægt að gera
það á fínan hátt. Þann §em kallaður
er að liðka fyrir viðskiptum. Þaö
tíðkast hvarvetna að fyrirtæki
bjóði góðum viðskiptavinum í dýr-
indis veislur, jafnvel ferðalög.
Lyfjafyrirtæki bjóða læknum í
feröalög og veislur. Framleiðendur
tækja og tóla í skip bjóða skip-
stjórnarmönnum í ferðalög og
veislur og svona mætti lengi telja.
Þetta heitir að Uðka fyrir viöskipt-
um.
Þá versnar í því
í flestum tilfelium þykir fólki
þetta ekki stórmál, þar sem tveir
viöskiptaaðilar eiga í hlut. Þaö
versnar aftur á móti í því, eins og
sagt er, þegar einstök fyrirtæki eru
farin aö bjóða ráðherrum landsins
í laxveiðar eða annað húllumhæ,
fyrirtæki sem eiga allt sitt undir
viðkomandi ráðherra. Sómakæru
fólki ofbauð þegar það upplýstist
aö íslenskir aðalverktakar, sem
eiga allt sitt undir utanríkisráð-
herra, hefðu boðið Steingrími Her-
mannssyni í nokkurra daga lax-
véiðitúr á dögunum. Þetta var gert
nokkru áður en ráðherrann ætlaði
að skoða skýrslu um starfsemi ís-
lenskra aðalverktaka á Keflavíkur-
flugvelli og taka ákvarðanir sem
skipta verktakana miklu. Stein-
grími sjálfum þótti ekkert að því
að hafa þegið þetta boð. Hann benti
á í samtali viö DV að Þorsteinn
Pálsson hefði þegið boð um lax-
veiðar af Coldwater. Með öðrúm
orðum, fyrst einn ráðherra þiggur
fyrirtækjaboð þá má annar gera
það líka. Hvorugur virðist líta á það
sem siðleysi að þiggja slíkt boð. *
Rikisbankarnir eru með marga
daga og margar stengur í bestu lax-
veiðiám landsins. Bankastjórarnir
og gestir þeirra stunda veiðarnar.
Gestirnir eru stórir viðskiptavinir
og í mörgum tilfellum bankastjórar
eða aðrir háttsettir menn hjá er-
lendum viðskiptabönkum ríkis-
bankanna. Sum sé, það er verið að
kaupa velvild. Ríkisbankarnir eru
eign mín og þín, samt getum við
engin áhrif haft á þetta. Við bara
borgum. Mér er ekki kunnugt um
að nokkur pólitískt kjörinn endur-
skoðandi bankanna hafi fett fingur
út í það að milljónum króna er eytt
af fé almennings á þennan hátt.
Bara til að fjárfesta
Undanfarnar vikur hefur sérstök
ráögjafarnefnd unnið linnulaust aö
því að finna ráð til að koma at-
vinnuvegunum á réttan kjöl. Nið-
urstaða nefndarinnar var niður-
færsluleið. Að lækka launin um
LaugardagspistiJl
Sigurdór Sigurdórsson
9%, biöja verslunareigendur um að
lækka vöruverö um 3% til 4% og
þá muni vextir lækka af sjálfu sér.
Út í þessar aðgerðir eða aðrar sem
til greina koma skal ekki farið hér.
En sama dag og ríkisstjórnin tók
til við að fjalla um þessar hug-
myndir. sem miða að því að rétta
við fiskvinnslufyrirtækin og út-
flutningsfyrirtækin. koma fjögur
fyrirtæki. tvö úr fiskvinnslunni og
eitt úr útflutningi, og bjóðast til að
kaupa eignarhlut Reykjavíkur-
borgar upp á 78% í Granda hf. fyr-
ir 500 milijónir króna. Þótt upp-
hæðin sé í sjálfu sér broslega lág
þá er hálfur milljarður umtalsverð
upphæð fyrir fyrirtæki sem eru svo
illa stödd að sögn að lækka verður
laun fólks í landinu til að rétta hlut
þeirra.
Bara til að fjárfesta
Og ekki batnar það þegar tals-
maður þessara fjögurra fyrirtækja
segir þetta gert í þeim tilgangi ein-
um að fjárfesta. Eg vildi ekki vera
í sporum Þorsteins Pálssonar þegar
hann tilkynnir opinberlega um aö-
gerðir ríkisstjórnarinnar. hverjar
sem þær verða. en allar miða þó
að því að lækka launin. Það veröur
ekki létt verk fyrir hann að koma
á sjónvarpsskjáinn og segja verka-
fólkinu hjá útgerðarfélagi Hvals hf.
og Venusi hf. og Hampiðjunni að
nauðsynlegt sé aö iækka laun þess
um 9% til þess að rétta við hag fyr-
irtækjanna sem það vinnur hjá.
Sjóvá er fjórða fyrirtækið. Það
hefur eins og önnur tryggingafélög
kvartað sáran undan taprekstri og
tók þátt í því ásamt öðrum trvgg-
ingafélögum að hækka iðgjöld bif-
reiðatrygginga um allt að 100°o í
byrjun þessa árs. Ef Sjóvá hefur
efni á að láta svo sem eins og 100
milljónir króna í Granda hf„ bara
til aö fjárfesta. veröur erfitt aö
sannfæra fólk um botnlausan tap-
rekstur næst þegar farið verður
frarn á iðgjaldahækkun trygginga-
gjalda.
Út af fyrir sig er ekkert við því
að segja þótt fyrirtæki kaupi upp
önnur fyrirtæki. eða eignarhlut í
þeim. ef þau telja sig hafa efni á
því. Það er hins vegar siðleysi af
þessum fjórum fyrirtækjum að
gera þetta sama dag og ríkisstjórn-
in byrjar að fjalla um efnahagsráð-
stafanir til að rétta við rekstrar-
grundvöll þeirra. Efnahagsráðstaf-
anir sem miða að því að lækka laun
starfsfólks þessara fyrirtækja eins
og annarra.
Það fæst ekki staöist að þessi út-
gerðar, fiskvinnslu- og útflutnings-
fyrirtæki séu á hausnum. Að ætla
sér að telja einhverjum trú um það
er firra. Þjóðhagsstofnun og ýmsir
hagfræðingar ríkisstjórnarinnar
hafa reiknað það út að undirstöðu-
atvinnuvegirnir séu á hausnum
um þesar mundir. Maður hlýtur
að efast um þessa útreikninga eftir
tilboðið í Granda hf. Að vísu er
hægt að fá hvaða útkomu sem er
þegar reiknaö er, allt eftir því
hvaða forsendur menn gefa sér.
Sólon íslandus fullyrti að reikna
mætti barn í konu. Ég fer að hall-
ast að því að hann hafi haft rétt
fyrir sér.
Að sigra heiminn
Mikil umræða hefur átt sér stað
aö undanfórnu um ofljárfestingu í
landinu. Allir sem um málið hafa
fjaliað viðurkenna að svo sé. Um
það bil 80% fiskiskipastóisins eru
í eigu fiskvinnslufyrirtækja. Á sið-
ustu misserum. um þessar mundir
og á næstu misserum liafa og eru
útgeröarmenn að senda stærsta
hluta togaraflotans og stærri fiski-
skipanna í algera endurbyggingu.
Skipin eru lengd. sett á þau ný brú
og ailar vélar og tæki eru endurnýj-
uö. Ef fjárhagur fyrirtækjanna er
í lagi er þetta gleðilegt. en þegar
reiknaö lrefur verið út að fisk-
vinnslan, sem á þessi skip að
stærstum hluta. sé rekin með 10%
til 15% tapi spyr maður. hvernig
er þetta hægt? Kostnaðurinn skipt-
ir tugum. jafnvel yfir 100 milljónum
króna á skip. Skipin fá ekkert
stærri aflakvóta þótt þau séu
stækkuð og endurnýjuð. í sumum
tilfellum er skipunum brevtt í
frystiskip, sem vissulega gefa meiri
arð en hin. En lán sem fyrirtækin
taka til framkvæmdanna verður
aö greiða. hvort vel eða illa árar.
Og ef botnlaust tap er á fiskvinnsl-
unni og fyrirtækin að komast í þrot
hlýtur slíkur gróði að vera af fry sti-
skipunum að engu lagi er líkt ef
það eitt að þau verða frystiskip
getur grei.tt upp alian kostnaðinn.
Þegar ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar iækkaði laun meö því
að taka vísitölubindingu af launum
1983 mótmælti fólk ekki. Þaö var
tilbúið til að taka þátt í tilraun íil
að ná verðbólgunni niður. Nú er
verðbólgan komin á fulla ferð aftur
þótt vísitölubinding launa sé ekki
fyrir hendi. Ég er hræddur um að
það verði erfiðara fyrir Þorstein
Pálsson að sannfæra nú fólk um
nauðsyn þess að lækka laun en það
var fyrir Steingrím 1983. Ekki síst
munu þau dæmi, sem bent hefur
verið á hér að framan, gera honum
erfitt fyrir. Ég er hræddur um að
fyrir honum fari líkt og segir í
kvæði Steins Steinars:
Að frelsa heiminn er eins og að
standa uppi á stól
í stóru veitingahúsi og kalla út í
salinn:
Hér inni er stúlka í allt of þröngum
kjól.
Og öllum er ljóst, að þessi maður
er gahnn.
-S.dór