Þjóðviljinn - 24.12.1949, Blaðsíða 9

Jólin 1949
ÞJÓÐVILJINN
1
9
Gunnar Benedikfsson:
„Er skillitlír menn drepa
niður höfðingia"
I.
Maður er nefndur Einar, sonur Þorgils Oddasonar, þess er
í deilum átti við Hafliða Másson á öndverðri 12. öld. Þeir
feðgar sátu hvor af öðrum Staðarhól í Saurbæ í Dölum með
mikilli rausn og höfðingsskap Og voru í hópi stórbrotnustu
höfðingja landsins á sinni tíð. Á tíð Einars var annar nafn-
kenndur höfðingi í Dölum, hins vegar fjalla, — Sturla Þórð-
arson í Hvammi. — Þessir tveir höfðingjar Dalamanna eldu
löngum grátt silfur saman, en þó átti svo að heita, að þeir
sætu í fullum sáttum síðustu árin, er þeir lifðu báðir. Þó
hafði aldrei verið gerð formleg sætt um eitt deilumál þeirra,
og tók Einar það upp að nýju að Sturlu látnum. Gangur þess
máls er tilefni þessa erindis, og skulu nú í fám orðum rakin
tildrög þess.
Birningur Steinarsson bjó að Tjaldanesi í Saurbæ, og hét
Helga kona hans. Þau hjónin urðu ekki ásátt, og var ger
skilnaður þeirra. Þau áttu eina dóttur barna, er Sigríður hét.
Birningur og Helga giftust bæði öðru sinni. Seinni kona
Birnings hét Guðbjörg. Þau áttu einn son, er Þorleikur hét,
og kallaði Birningur hann arfa sinn. Þá keypti Einar Þor-
gilsson af Sigríði, dóttur Birnings frá fyrra hjónabandi, arf-
von eftir Birning og kallaði það ekki hafa verið að lögum,
er Birningur fékk Guðbjargar. Vildi Einar, að Birningur færi
heim til hans með fé sitt, en kveðst ætla að skipta nokkru til
handa Guðbjörgu og syni hennar. En Birningur vildi það
ekki. Hann bjó þá að Heinabergi á Skarðsströnd og hafði
mikið fé. — En Einar Þorgilsson lætur ekki hér við sitja.
Næsta haust sendir hann húskarla sína út á heiðar að safna
saman geldfé Birnings. Þeir fóru og ráku h<ým á Staðarhól
sjö tigi geldinga, og lét Einar alla skera. Þá fór Birningur í
Hvamm og sótti Sturlu að ráðum. Kveðst hann vilja hand-
sala honum fé sitt allt, og fór Birningur þá í Hvamm, en
Guðbjörg varðveitti búið að Heinabergi. — Þetta mál létu
höfðingjarnir svo kyrrt liggja, Sturla sótti Einar ekki um
ránið, og Einar ságði ekki ósátt sína á handsali Sturlu og
Birnings. „Og sátu þá hvorir um það, er fengið höfðu.“
En þegar Sturla er látinn, tekur Einar málið upp að nýju.
Hann ríður til Heinabergs við sjöunda mann og kallaði til
fjár við Guðbjörgu. En hún synjar þverlega. Þá riðu þeir
Einar til f járins og ætluðu brott að reka. En heimafólk snýst
til varnar. Og nú slær í hinn sérkennilegasta bardaga, sem
Sturlunga getur um. Annars vegar er einn af ríkustu höfð-
ingjum landsins við sjöunda mann. Hins vegar er foringinn
umkomulaus koná, sem búið er að flæma manninn frá, og
fylgdarliðið voru konur einar auk tveggja drengja: Þorleiks
Birningssonar, „hann var eigi alls tvítugur og lítill vexti,“
og Snorra fóstra þeirra, „og var hann yngri.“ En þetta var
herdeild, sem ekki gaf eftir fyrir góðmennskuna. „Hljópu
konur til fjárins og vildu elta úr höndum þeim, en Guðbjörg
og sveinarnir snúa að Einari. Tók Guðbjörg tveim höndum
í kápuna og helt honum á baki, en sveinarnir hjoggu til hans
báðir senn; kom annað höggið í höfuðið fyrir ofan eyra, en
annað á kinnina, og var það meira ásýndum.“ — Frá viður-
eign hinna annarra kvenna og fylgdarmanna Einars segir
ekki eins nákvæmlega. Þó er þess getið, að unnið var á einni
konu, og hét hún Valgerður, dóttir Brands læknis. — Fylgd-
armennirnir hlupu til bjargar höfðingja sínum, „en svein-
arnir í brott.“ Sigur heimafólksins að Heinabergi yfir höfð-
ingja Ðalamanna varð alger í þessari viðureign, því að „þeir
Einar fóru heim, en láta eftir féið.“
En atburðir þessir drógu til annarra stærri. Sár Einars
greru fyrst, „en fyrir jólaföstu sló í verkjum og rifnuðu aftUr
sárin. Hann andaðist tveim nóttum eftir Magnúsmessu."
Systur Einars Þorgilssonar áttu arf að taka eftir hanrt.