Dagblaðið Vísir - DV - 01.12.2001, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2001
11
Skoðun
„Það eru að koma jól, “
sagði ég við mann á
nœsta borði, svona rétt
til þess að segja eitthvað.
„Jú,“ sagði sá hinn sami.
Hann var þreytulegur,
með bauga og tómlegur
til augnanna. Maðurinn
lifnaði samt aðeins við
ávarp mitt. Hann var
ekki alveg gleymdur.
bakinu, „að það fer saman að ég er
skíthræddur við þetta brölt og um
leið er mér skítkalt. Hvað ætli
margir drepi sig eða hálfdrepi við
það að hengja útiseríurnar á hús og
tré?“
„Er enginn sem getur hjálpað þér
við þetta?“ spurði ég, enda vor-
kenndi ég manngarminum. „Áttu
ekki bræður eða mága sem geta að-
stoðað þig?“ Það hnussaði í mannin-
um. Hann hafði sigið niður og bogn-
að í baki á ný. „Ætli þeir eigi ekki
nóg með sig, það er sama ástand hjá
þeim.“
Ókunnuga konan
„Hvernig stendur annars á hjá
þér?“ spurði maðurinn mig, ögn
léttari í bragði, og reisti sig við.
„Áttu lausa stund um helgina?"
Það kom svo á mig að ég náði
ekki að svara. Ég leit út undan mér
á suður-afrísku fuglana en sá um
leið fasmikla konu nálgast okkur.
„Komdu, góði,“ sagði hún við bogna
manninn. „Við skulum klára þetta
og fara svo heim.“ Maðurinn stóð
orðalaust upp og safnaði pokunum
saman. Það síðasta sem ég sá til
þeirra hjóna var að frúin fór á und-
an þeim í seríudeildina.
Ég þakkaði þessari ókunnugu
konu í huganum enda kom hún á
réttum tíma. Ég þurfti því ekki að
svara manninum hennar. Af góðum
hug ætlaði ég mér að veita þessum
kynbróður mínum áfallahjálp en sú
aðstoð mistókst.
Ég ætti kannski að líta mér nær.
Ljóst má vera að
olíufundurinn á dögun-
um á eftir að blása nýju
lífi í alla umrœðu um
sjálfstœði Fœreyja. Sú
umrœða mun þó ekki
einskorðast við fjölmiðla
og mannamót heima
í Þórshöfn.
meira, eins og Færeyingar höfðu
lagt fram óskir um. Svo mjög tókst
Poul Nyrup að hræða Færeyinga
að Anfinn Kallsberg lögmaður og
stjóm hans sáu sitt óvænna og
blésu af fyrirhugaða þjóðarat-
kvæðagreiðslu um sjálfstæðismál-
in. Skoðanakannanir sýndu líka að
fylgi við sjálfstæðishugmyndir
stjómarinnar var farið að minnka.
Ljóst má vera að olíufundurinn á
dögunum á eftir að blása nýju lífi í
alla umræðu um sjálfstæði Færeyja.
Sú umræða mun þó ekki aðeins fara
fram á síðum færeyskra fjölmiðla og
á mannamótum heima í Þórshöfn,
heldur verður sjónarmiðum sjálf-
stæðissinna haldið hátt á lofti á
danska þjóðþinginu. Fyrir því mun
standa Hogni Hoydal, varalögmaður
Færeyja og helsti sjálfstæðisforkólf-
ur þeirra, sem var einmitt kjörinn á
danska þingið um daginn sem ann-
ar fulltrúi Færeyinga. Hogni hefur
lýst því yflr að hann ætli að fylgja
sjálstæðismálinu fast eftir þegar
hann kemur til Kaupmannahafnar.
Og vonandi bera nýir stjórnarherr-
ar í Kaupmannahöfn gæfu til að
taka Færeyingum vel þegar þeir
knýja aftur dyra til að ræða sjáif-
stæðismálin.
Færeyingar eru fastheldnari á
gamla og góða siði en flestar, ef ekki
allar, þjóðir í okkar heimshluta. Ef
þeim tekst að standast það áhlaup
sem aukið innstreymi fjár vegna
væntanlegra oliutekna veldur, og
kunnugir segja að til þess hafi þeir
nógu sterk bein, er engin ástæða til
annars en vera bjartsýnn á framtíð
frændþjóðarinnar. Það eru góðar
fréttir.
Díalektíkin lifir
Birgir Guð-
mundsson
fréttastjóri
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
borgarstjóri sýndi i framsöguræðu
sinni við fyrri umræðu um fjárhags-
áætlun borgarinnar í fyrrakvöld
hvers vegna hún er jafn óskoraður
stjórnmálaleiðtogi og raun ber
vitni. Hvers vegna fólk úr þremur
stjórnmálaflokkum er tilbúið að
fylkja sér að baki henni í R-lista-
samstarfi. Borgarstjóri tók vissu-
lega þátt í staglinu um fjármál borg-
arinnar, hefðbundnu debet- og
kreditþvargi við Ingu Jónu Þórðar-
dóttur, oddvita Sjálfstæðisflokksins,
sem óvænt birtist þarna á fundinum
sem óskoraður leiðtogi og tók ein til
máls. Á þeim vettvangi stóð Ingi-
björg Sólrún - og raunar Inga Jóna
líka - sína pligt með sóma eins og
ætlast er til af oddvitum andstæðra
fylkinga. En sérstaða Ingibjargar
Sólrúnar felst í því að hún nær að
nýta tækifæri sem þetta til að hefja
sig upp yfir staglið og líta yfir svið-
ið, skoða málin í stærra samhengi,
skilgreina grundvallaratriðin og
varpa fram þjóðfélagssýn sem fyrir
vikið verður áhugaverð. Eitt af því
sem borgarstjóri gerir að umtalsefni
í þessari ræðu sinni eru byggðamál-
in.
Varnargarðar
Hún veltir upp þeirri spurningu
hvers vegna byggðastefna ríkisins
hefur ekki borið meiri árangur en
raun ber vitni og svarar spurning-
unni með því að segja að byggða-
stefnan hafl til þessa verið brota-
kennd en ekki heildstæð: „Mér
finnst sú skýring nærtæk að
byggðastefna sem ekki miðast við
landið allt - þéttbýli jafnt sem strjál-
býli - og tekur tillit til samspilsins
þar á milli geti hvorki verið heild-
stæð né árangursrík. Ég er sann-
færð um að hagsmunir landsins alls
eru fólgnir í samstarfi höfuðborgar
og landsbyggðar. Samkeppnisgeta
höfuðborgarsvæðisins gagnvart út-
löndum þarf að vera tryggð þannig
að hér þróist öflugt alþjóðlegt at-
vinnu- og efnahagsumhverfi. Öflug
höfuðborg getur ekki þrifist án
landsbyggðarinnar og landsbyggðin
kemst ekki af án höfuðborgarinn-
ar,“ sagði Ingibjörg í ræðu sinni.
Ekki veit ég hvort borgarstjóri býr
þarna að gömlum umræðum frá
menntaskóla- og háskólaárum sín-
um, þegar marxismi var í tísku og
menn vildu nálgast öll viðfangsefni
með heildrænum hætti og helst að
benda á að andstæður þrifust hver á
annarri og sköpuðu þannig aflræna
framþróun. Þá hét þetta díalektísk
efnishyggja. Nú tala menn einfald-
lega um þetta sem almenna skyn-
semi, enda marxismi ekki lengur
móðins. En auðvitað er díalektíkin
of merkileg til að lúta tískusveiflum
og því eðlilegt að kalla þetta einfald-
lega díalektíska byggðastefnu hjá
borgarstóra. í öllu falli er þessi nálg-
un hennar á byggðamálunum mun
líklegri til skynsamlegrar niður-
stöðu en að stilla landsbyggð og höf-
uðborg upp sem sitt hvoru og að-
skildum viðfangsefnum eins og oft
hefur viljað brenna við.
Hiö mikla metropolis
væðið sé eins konar varnargarður
gagnvart útlöndum, sérstaklega
hvað varðar brottflutning menntaðs
hæfileikafólks. í því felst að
nauðsynlegt sé að hafa „öflugt
alþjóðlegt atvinnu- og
efnahagsumhverfi“ í höfuðborginni
eða á höfuðborgarsvæðinu til þess
að menn fáist til að setjast að hér á
landi en flytji ekki til útlanda.
Þessi afstaða kemur enn betur fram
annars staðar í ræðu borgarstjórans
þar sem hún talaði um að
landsbyggðin væri bakland
höfuðborgarsvæðisins og áð þessi
tvö svæði tengdu efnahagslegir,
menningarlegir og umhverfislegir
hagsmunir. Þetta er rétt hjá
Orð borgarstjóra og þau
heildstæðu díalektísku
byggðasjónarmið - þar
sem höfuðborgin er sjálf-
sagður hluti af umrœð-
unni - sem virðast vera
að ryðja sér til rúms gefa
tilefni til að œtla að
meiri árangur gœti orðið
í þessum efnum í fram-
tíðinni en verið hefur.
borgarstjóranum og höfuðborgin er
vissulega það metropolis sem
landsbyggðin þarf á að halda og þarf
sjálft á landsbyggðinni að halda.
Hins vegar er spurningin sem
hlýtur að brenna á vörum þeirra
sem um byggðamálin hugsa hvert
hlutverk þessa metropolis eigi að
vera í samanburði við hlutverk og
stöðu stórra bæja og annarra staða
úti á landsbyggðinni. Er
nauðsynlegt að landsbyggðin, sem
Ingibjörg kallar „bakland", sæki allt
i þetta eina metropolis eða er
eðlilegt að einhverjir staðir eða
kjarnar á landsbyggðinni myndi
mótvægi við höfuðborgina og sæki
fyrirmyndir þjónustu og hugmyndir
fram hjá hinni innlendu höfuðborg
og beint til útlanda?
Tækifæri víöar
Hvað mælir gegn þvi að einmitt
þessir smærri kjarnar, eins og t.d.
Akureyri, ísafjörður eða Egilsstað-
ir, verði líka varnarveggir sem
stöðva brottflutning íslensks hæfi-
leikafólks úr landi? Auðvitað munu
þeir staðir aldrei verða að öllu leyti
sambærilegir við þá flölbreytni sem
höfuðborgin býður upp á en þeir
geta engu að síður orðið öðruvísi
kostur þar sem líka er fyrir hendi
alþjóðlegt atvinnu- og efnahagslíf.
Maður gæti þannig ímyndað sér að
það ætti að vera leikur einn að
prjóna flölbreytt og áhugaverð al-
þjóðleg tækifæri fyrir menntað og
klárt vinnuafl í kringum stofnanir
eins og Háskólann á Akureyri eða
Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri
þar sem sumar lækningagreinar
eru á heimsmælikvarða. Það er ekk-
ert náttúrulögmál, þótt við viður-
kennum öll mikilvægi þess að hafa
glæsilega höfuðborg með krafmikl-
um og spennandi tækifærum, að
ekki sé hægt að hafa slík tækifæri
víðar. Pjölbreytnin skapar þá
Reykjavík samkeppni inn á við,
ekki síður en út á við, og samfélags-
gerðin í heild verður fyrir vikið
gegnheilli og byggist á fleiri stoðum.
Það eykur svo enn möguleikana og
þörfina á frumkvæði einstakra bæja
eða byggða að í vaxandi mæli
standa menn frammi fyrir beinum
samskipum við sveitarfélög í Evr-
ópu um hin ýmsu mál vegna Evr-
ópuþróunarinnar. Slík samskipti
fara ekki í gegnum stjórnsýslu eða
þjónustu í höfuðborginni heldur frá
sveitarfélagi til sveitarfélags.
Borgarstefna
Allt er þetta þó spuming um út-
færslu og grundvallarspurning
byggðastefnunnar felst, eins og Ingi-
björg Sólrún benti réttilega á, í að
skoða málin heildstætt - eða díalek-
tískt. í því samhengi hittir hún
naglann á höfuðið þegar hún talar
um skort á borgarstefnu stjórn-
valda: „Staðreyndin er sú að á vett-
vangi ríkisins er ekki að finna
neina sjálfstæða stefnumótun sem
tekur til þess hvert skuli vera hlut-
verk borgarinnar og höfuðborgar-
svæðisins í atvinnu- og efnahags-
þróun 21. aldarinnar. Hvar og
hvernig ríkið eigi að byggja upp sín-
ar stofnanir á þessu svæði, s.s.
menntastofnanir, rannsóknastofn-
anir, sjúkrastofnanir; hvort og þá
hvernig ríkið eigi að tryggja vöxt og
viðgang miðborgarinnar - hvaða
stofnanir þess séu best komnar i
miðborginni og hverjar geti átt bet-
ur heima annars staðar - eða hvort
ríkið hafi yfirleitt einhverjum
skyldum að gegna gagnvart mið-
borginni í höfuðborg allra lands-
manna."
Díalektísk byggöastefna
Fyrir brottfluttan Reykvíking,
eins og þann sem þetta ritar, felast í
þessum orðum góðar fréttir því í
hugtakinu borgarstefna er í raun
verið að tala um heildstæða byggða-
stefnu. Um leið og menn setjast nið-
ur og skilgreina hlutverk höfuð-
borgarsvæðisins er verið að flalla
um stöðu landsbyggðarinnar og
annarra byggðakjarna en höfuð-
borgarsvæðisins. Um leið og menn
negla niður hvaða stofnanir eigi að
rísa í höfuðstaðnum og hvernig fel-
ur það í sér stefnumótun um hvaða
stofnanir eigi ekki að vera þar. Ingi-
björg Sólrún lýsir því í ræðu sinni
að hún hafi verið þátttakandi í
byggðanefnd á vegum sveitarfélag-
anna og má gera ráð fyrir að sýn
hennar markist að ein-
hverju leyti af umræðum
í þeirri nefnd. Jafnframt
er i gangi vinna við nýja
byggðastefnu á vegum
iðnaðarráðherra. Orð
borgarstjóra og þau heild-
stæðu díalektísku
byggðasjónarmið - þar
sem höfuðborgin er sjálf-
sagður hluti af umræð-
unni - sem virðast vera
að ryðja sér til rúms, gefa
tilefni til að ætla að meiri
árangur gæti orðið í þess-
um efnum í framtíðinni
en verið hefur. Og þó það
sé i raun allt önnur saga
þá er það út af fyrir sig
merkilegt að eftir stór-
brotið skipbrot marxism-
ans um allan heim skuli
það verða hin díalektíska
aðferðafræði sem nær að
lyfta byggðaumræöunni á
Islandi upp úr sínum
gömlu hjólförum.