Dagblaðið Vísir - DV - 01.12.2001, Blaðsíða 28

28
LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2001
Helgarblað
I>V
DV-MYND E.ÖL.
Helgun hversdagslífsins
„Leitin að sterkri skynjun er einfaidiega leitin að þeim stundum sem maður er raunverulega lifandi en flýtur ekki sof-
andi, “ segir Sigurður Pálsson. „Þaö er í raun helgun hversdagslífsins ogjafnframt afhelgun helgimyndarinnar eöa að
minnsta kosti alveg örugglega helgislepjunnar sem byggist umfram allt á vanahugsun og mærð. “
Ljóðlistin er eiming-
artœki orðaflaumsins
- Sigurður Pálsson leitar ljóðtímans í nýrri ljóðabók
Tóm
Æ, þú komin aftur...
Þaulreynda svarta
rósemd
Gamalreynda dimma
angurvœrð
Ég ákalla þig
ekki
Tek þér
tek utan um þig
finn ofumœma snertingu
þína mína
þína
Jœja þá
Strekkið línuna
fyrir dansinn
Enn og aftur tóm
dimmleitt
tóm
Tími
til að skapa
Sigurður Pálsson hefur lengi verið
einn virtasti ritlistamaður ís-
lands. Höfundarverk hans eru
fjölbreytt, Ijóð, leikrit, skáldsögur, sjón-
varpshandrit, óperutextar og þýðingar.
Nú fyrir jólin kemur út ellefta ljóðabók
Sigurðar, Ljóðtimaleit, en hún er önnur
bókin í trilógíunni um tímann en sú
fyrsta hét Ljóðtímaskyn.
„Þessi bók er eins og flestar ljóðabæk-
ur mínar byggð upp sem heild,“ segir
Sigurður. „Ljóðunum er ætlað að standa
ein og sér þótt þau séu í fjölskyldum. Ég
hef áhuga á samhengi ljóðanna innbyrð-
is og hvers ljóðaflokks í stærra sam-
hengi. Ljóðið er bæði einstaklingur og
hluti af heild."
Hin helga staða Ijóðsins
„í öllum þjóðfélögum hefur svo lengi
sem menn vita verið í gildi tvískipting
tímans; annars vegar í hversdaginn og
hins vegar í helgan tíma. Meðal annars
kemur þessi tvískipting fram í Biblí-
unni; Drottinn tók sér frí eftir sex daga
sköpun. Hin helga staða ljóðsins er
söguleg staðreynd og eru frábærir ljóða-
flokkar í Biblíunni góö dæmi um það.
Ljóðlistin tengist hinum helga tíma en
prósinn er mun hversdagslegri. Ljóðlist
er samþjöppun og býður upp á sterkari
skynjun en prósinn; skynjun sem er
sterkari en hversdagsleikinn. Þá er ljóð-
ið komið nærri einhvers konar helgi. í
minni ljóðlist leitast ég við að flytja
fréttir af skynjun og hugsun; fréttir sem
eiga sér stoð í hversdagleikanum: hvers-
dagsleg skynjun er samþjöppuð og gerð
að ljóði. Ég vil leyfa ljóðinu að að hugsa,
ekki bara finna til. Mér fmnst öll ritlist
og þá sérstaklega ljóölist hafa ákveðið
verkefni sem er meðal annars að breyta
lesandanum úr neytanda í njótanda. Ég
myndi vilja stofna njótendasamtök. Og á
neytanda og njótanda er reginmunur
því það er með þetta eins og svo mörg
orð sem liggja hlið við hlið í tungumál-
inu, þau geta í raun verið algjörar and-
stæður. í raun eru orðin að neyta og
njóta ekkert skyld fyrirbæri heldur full-
komnar andstæður."
Helgun hversdagslrfsins
„Leitin að sterkri skynjun er einfald-
lega leitin að þeim stundum sem maður
er raunverulega lifandi en flýtur ekki
sofandi. Það er í raun helgun hversdags-
lífsins og jafnframt afhelgun helgimynd-
arinnar eða að minnsta kosti alveg ör-
ugglega helgislepjunnar sem byggist
umfram allt á vanahugsun og mærð.
Vanahugsun, mærð og fálæti gagnvart
fegurðinni eru andstæðingar ljóðsins
eins og ég skil það og reyni að
praktísera það. Til þess að vera lifandi
með fúllri meðvitund þarf maður að átta
sig á líkamlegri skynjun; heild líkamans
og andans. Ég hef hugsað sífellt meira
um nauðsyn þess að skynja líkamlega
en ekki bara abstrakt. Það er merkilegt
hvemig nútíminn stefnir gegn líkaman-
um. Menn vilja líkamann burt á mis-
munandi hátt, skynjun líkamans er
komin yfir í sýndarveruleika og hann er
leiddur inn í einhvem færibandadauða.
Þetta sjáum við mjög víða, til dæmis í
öfgakenndri líkamsrækt eða í nútíma-
legri iðnvæðingu klámsins þar sem lík-
aminn er staðalmyndaður (stereótýper-
aður) í andstöðu við erótíska skynjun.
Þótt það virðist þversagnakennt er
þama líka enn og aftur verið að hrekja
líkamann burt, losna við raunverulega
líkamlega skynjun og vitund. Það er
verið að hrekja burt þessa unaðslegu
heild, hugans og líkamans, sem nær
óvíða jafn miklum nautnastyrk og í
lestri. Lestur er nefnilega líkamleg
nautn.“
Eiming orðaflaumsins
„Tíminn skiptir okkur miklu máli. í
kringum aldamót fara menn alltaf að
hugsa um tímann. Ég hugsa um tímann
út frá sjónarhomi ljóðlistarinnar á for-
sendum hennar. Ef ég væri sagnfræð-
ingur myndi ég gera það öðruvísi. Mik-
ið magn orða um aldamótin hefur flætt
en ekki flutt mikið af nýrri skynjun. Þar
fara ekki saman magn og gæði. Og ljóð-
listin eimar magn orðaflaumsins niður
eins og gerist við venjulega eimingu."
Ljóðlistin er ódauðleg
„Með jöfnu millibili hefur verið
talað um að leikhúsið væri dautt. Það
hefur þó aldrei lifað jafn góðu lífi og
þegar það hefur verið úrskurðað
endanlega látið. Leikhús fjallar á
vissan hátt um dauðann, um hverfulan
tíma með endalokum sem era lok sýn-
ingarinnar. Andlát skáldsögunnar var
tilkynnt með miklum lúðrablæstri en
hún hefur aldrei verið hressari en eftir
andlátsstundina og er orðin dásamlega
fijálst og skemmtilegt form. Ljóðlistin
hefur yfirleitt ekki verið sögð dauð
heldur stöðnuð, jafnvel þegar mest er
að gerast. Við geram okkur aldrei
grein fyrir samtímanum og munum
aldrei gera. Um miðja nítjándu öldina
var einhver að kvarta yflr stöðnun
ljóðsins í Frakklandi. Þá vora uppi
ekki ómerkari menn en Baudelaire og
Rimbaud.
Það sem villir mönnum sýn er
hversu mikið af því sem gefið er út og
birt er slakt. Það er allt í lagi, það vins-
ast úr. Þaö ríkir hins vegar panik i um-
fjöllunariðnaðinum vegna þess að
kommóðan hans með fínu skúffunum
hefur liðast í sundur. Og ef umfjöllun-
ariðnaðurinn hefur ekki skúffur þá
paníkerar hann. Það tekur á sig hlægi-
legar birtingarmyndir með upphrópun-
um í sjónvarpi þar sem verk era ann-
aöhvort í ökkla eða eyra. Hvort tveggja
er álíka hvimleitt. Og guð minn almátt-
ugur, 99% era þama á milli ökklans og
eyrans." -sm
Fyrrum kennari minn og meistari,
Gísli Jónsson menntaskólakennari, er
látinn. 1 virðingar- og þakklætisskyni
tileinka ég honum þennan dáik.
Gísli sendi í haust frá sér Nýju limra-
bókina en eins og kunnugt er hefúr
limruformið nú unnið sér fastan sess
meðal íslenskra braga og er ekki síður
vinsælt meðal hagyrðinga en rímna-
hættimir. í bók Gísla er að finna
margvíslegan fróðleik um uppruna
limrannar á Englandi og landnám
hennar á íslandi. Þar era limrar, gaml-
ar og nýjar, ekki bara á íslensku held-
ur einnig á ýmsum öðrum tungumál-
um. Hér á eftir verða birt nokkur sýn-
ishom.
Fyrst verður fyrir okkur gamail dæg-
urlagatexti eftir Ragnar Jóhannesson.
Textinn er, merkilegt nokk, ortur und-
ir limruformi. Eitt erindið er þannig:
Sw breiðan um heróar og háan
hjá Hljómskálanum ég sá hann.
Hió kyrrláta kveld
lagöi kveldroðans eld
á flóann svo breiöan og bláan.
Hlymrekur handan yrkir til Stefáns
Þorlákssonar:
Margt erlent er snióugt og eggjandi,
hvort orómœlt þaófer eöa hneggjandi;
þaó má hefja upp glaum,
þaó má taka í taum,
en á túrhesta er ekki leggjandi.
Og Hrólfúr Sveinsson kveður svo og
vísar væntanlega til Egils Skalla-
Grímssonar. Lúnran kallast Markaös-
búskapur:
Egill fór vestur um ver
með vélstrokkaó tilberasmér
og fékk fyrir þaö
þegar í staó
hausinn á sjálfum sér.
Hermann Jóhannesson á næstu limra
sem vísar til einhverra sviptinga í
stjómmálunum og geta menn ráðið i
það sér til gamans um hvem muni
vera ort.
Hann alls ekki fengió að fara gat,
í farbanni leiöur hann bara sat,
því Steini var enn þá
sw strangur viö menn þá
sem nudda sér utan í Arafat.
Það er reyndar hefð fyrir því að limr-
ur séu dálítið glórulausar merkingar-
lega og sumum finnst að þær eigi að
vera óbirtmgarhæfar, þannig séu þær
bestar. En á íslandi hafa orðið til limr-
ur af öllum gerðum, bæði hvað varðar
bragformsafbrigði og efnistök. Þessi
rómantíska limra er eftir Þorstein
Valdimarsson. Hún nefnist Tár:
Þar sem lœkurinn rann og rann
drúpti rós og lœkurinn fann
alveg niður í ós,
er hin rauða rós
felldi regndropa niður í hann.
Til er fyrirbæri i vísnagerð sem hag-
yrðingar kalla gjaman sín á milli rím-
fall. Þá hleypur höfundurinn útundan
sér á síðustu stundu eins og bíll sem
ekið er afvega til að forða árekstri. Eft-
ir farandi limra er dæmi um þetta.
Limran nefnist Hraðhenda I og höf-
undur er Vilfríður vestan:
Mikiö helvíti er Hallgrímur slunginn,
sagði Hringborg, er óx henni þunginn,
en reyni hann aftur,
sá kvennamannskjaftur,
þá klíp ég hann smátt, og ekki á besta
staó.
Með sérstöku tilliti til niðurskurðar-
áforma og annarra vandamála sem
heilbrigðisþjónustan á við að etja um
þessar mundir endum við þessa stuttu
kynningu á Nýju limrabókinni með
limra eftir Bjöm Þorleifsson:
1 lœkningum magnast því miöur
sá mikli óvissusiður.
Efsjúkur er borinn
á boröió og skorinn:
Er þaö þá upp eóa niður?
ria@ismennt.is