Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1950, Qupperneq 126

126
BJORN K. ÞOROLFSSON
fcíHt z . ,
3 «***- n
nnog }A(Í|, Vt\j -VW) ^toidtasttuib , í* ..V?1* -b^V:
t) ^ £a> ^).
WJjtkO' ’
10. mynd. Máldagabók Ólajs biskups Hjaltasonar vicF árið 1562. Máldagaágrip Grímstungna.
Smœkkað.
Giiims tungur ij presta skyRd: Þetta J frijdu xvj kugiflldi] gilld: iiijc / J gielldfie: Jnnan gatta:
ij storkierulld annad j Jordu bæ- / di miog lasenn: viij trog: viij smakierulld med tueinmr fotum:
iij skaler iij / diskar: ij katlar storer nocA'ud bætter og ij smáer: Einn strockur og ein kista / wond:
Skiptar eru skoöanir fræ'ðimanna um þaö, af hverjum íslendingar muni hafa numið
latínuletur í öndverðu, eða með hverri eða hverjum þeirra þjóða, sem forfeður vorir
höfðu menningarsamband við, megi finna leturgerð, sem letur elztu skinnbóka vorra
sé beinlínis runnið frá. Það mál mun vera erfitt viðfangs og þarfnast frekari rannsókna
en hingaðtil hafa birzt á prenti.
Öllum fræðimönnum kemur saman um það, að elzti kafli Reykjaholts máldaga
(framvegis táknaður RM I, sýndur á 2. tnynd) og skinnbókarbrotið AM 237 a, fol.
(sýnishorn úr því á 1. mynd) muni vera elzt allra íslenzkra handrita, sem geymzt hafa
til vorra daga. Reykjaholts máldagi er blað úr bók, sem haldin hefur verið við kirkj-
una í Reykjaholti, en er að öðru leyti glötuð, sennilega fyrir langa löngu. RM I verður
ekki með vissu heimfærður til ákveðins árs, en næst á eftir fer kafli með greinilega
yngii leturgerð, sem telja má ritaðan 1206 eða þar um bil. Jón Sigurðsson (DI I, 279)
taldi sennilegt, að RM I væri frá árinu 1185, þegar prestaskipti urðu í Reykjaholti. Þó
að þetta sé aðeins tilgáta, er ekki sennilegt, að RM I sé eldri en úr biskupstíð Þorláks
helga (1178—93), því að ótrúlegt er, að lengri tími en 20—30 ár hafi liðið án þess að
kirkjunni í Reykjaholti hlotnuðust gjafir, sem þurft hefði að skrá í máldaga hennar.
AM 237 a, fol. er tvö blöð, sem á eru brot úr tveimur prédikunum. Fræðimenn hafa
nálega einróma talið þetta skinnbókarbrot eldra en RM I og tímasett það um 1150
eða iafnvel fyrr. Þó lætur Kálund (PA I, bls. VII) þá skoðun í Ijós, að RM I gæti
verið eldri, en ekki heldur hann því frekar fram.
Letur beggja þessara handrita og elztu skinnbóka vorra yfirleitt ber megineinkenni
hins latneska lágstafaleturs, sem á erlendum málum er kennt við ætt Karls mikla.1
fjalla). Stutt en gott yfirlit er hjá Konráði Gíslasyni Um jrumparta íslenzkrar tungu bls. 1—4, og
að sjálfsögðu er niikið um þetta ritað í formálum að útgáfum ýmissa fornrita.
1) Á þýzku karolingischer minuskel, á ensku Carolingian minuscule. Orðið lágstafaletur er þýð-
ing Hallbjarnar Halldórssonar (Árbók Landsbókasafns 1946—47 bls. 80) á þýzka orðinu minu-
skel. Hann bendir á það, að þetta er „fjögurra strika letur með lágstöfunum milli miðstrikanna og
upplengingum aðaldrátta að hinu efsta og niðurlengingum að binu neðsta.“ Lágstafirnir, sem letrið
fær nafn sitt af, eru þeir stafir, sem hvorki taka upp né niður úr línu (a, e osfrv.)