Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1950, Blaðsíða 151

NOKKUR ORÐ UM ÍSLENZKTSKRIFLETUR
151
ATHUGASEMDIR
Höfundiir elztn málfræðiritgerðarinnar liefnr orðið titull (af lat. titulus) um merki, sem sett er
yfir orð til þess að tákna staf eða stafasamband. Jón Helgason (Málið á Nýja testamenti Odds
Gottslcálkssonar bls. 9—13) notar að sjálfsögðu bina nýrri mynd orðsins, titill, og breytir merk-
ingu þess lítið eitt, eins og oft er gert, þegar fornyrði eru tekin upp. Hann befur orðið titill um
merki, sem sett eru uppi yfir orð til þess að tákna stafasambönd eða samstöfur, einnig um merki,
sem táknar smáorðið og, en önnur styttingamerki, sem fyrir koma í Nýja testamenti Odds, nefnir
hann einu nafni bönd. Þetta eru beppilegar táknanir, og ættu menn að nota orðið titill á sama hátt og
Jón Helgason, en bafa orðið bönd um allar aðrar fornar styttingar, sem reglubundnar mega kallast.
þar á meðal um sainan dregna stafi (ligaturer), sbr. orðabók Blöndals við band 10.
Við bin bundnu orð, sem tekin eru til dæmis á bls. 125 hér að framan, hefði þurft að sýna lárétt
strik, sem í handritum eru sett uppi yfir skammstöfuðum orðum, oft dregin út úr legg fyrsta stafsins, ef
hann er hár, en prentsmiðjan hafði ekki letur til þess.
Vegna þess, að prentsmiðjan átti ekki annað letur en það, sem nú tíðkast, var ekki unnt að prenta
texta þá, sem sýndir eru á myndunum, með svo mikilli nákvæmni sem æskilegt hefði verið. Ekki voru
til stafir fyrir e (é) með lykkju niður úr né æ og 0 með broddi yfir (1. og 3. mynd), og þó að mjög
algengt væri á liðnum öldum, eins og myndirnar sýna, að rita v með punkti eða punktum yfir og ö
með lykkju yfir, varð að notast við nútíma gerðir þessara stafa í prentuðu textunum. Límingarstaf-
urinn, sem táknar au, var ekki til í letri prentsmiðjunnar, og varð næst honum komizt með stafasam-
bandinu av. Sömuleiðis varð að láta aa í prentuðu textunum samsvara tvöföldu a á myndunum.
Oft er erfitt að greina milli i (í) og j, enda munu menn lengi fram eftir öldum fremur liafa skoð-
að j sem langt i en sérstakan staf. I textum frá 16. öld og síðar getur verið erfitt að greina milli y og
ij. I fljótaskrift eru mörkin milli upphafsstafa og lítilla stafa oft óljós.
Þegar leysa má úr titli á fleiri en einn veg, er eftir því farið, hvernig sú hönd, sem sýnd er í hvert
skipti, ritar sömu samstöfu eða smáorð sem með titli er bundið, þegar skrifað er fullum stöfum. T. d.
er titillinn, sem táknar er (ir) lesinn er í endingum í texta 4. myndar, sbr. orðin herbuder (4. 1.) og
efther (6. 1.), þar sem endingin er ekki bundin, en í texta 5. myndar eru sams konar endingar rit-
aðar ir, þegar leyst er úr titli, sbr. orðið ralllir (1.1.) og gerir (9.1.), enda er gómbljóð endinga venju-
lega ritað i í Skarðsbók.1 Ef sama hönd ritar endingar þær, sem hér um ræðir, ýmist er eða ir óbundn-
ar, er leyst úr titli með ir, sbr. 7. mynd (epter 6. L, fímtígír 13. 1.).
Eftir sams konar reglum er smáorðið og leyst úr titlum ok, oc eða og.
Að öðru leyti skal þetta tekið fram um einstakar myndir:
1. mynd. Broddar yfir e og y (4., 5. og 6. I.) eru hlutar þeirra stafa á sama hátt og lykkja niður úr
e eða punktar, sem áðan getur að oft eru settir yfir y, en alls ekki hljóðlengdarmerki, og er broddum
yfir þessum stöfum sleppt í prentaða textanum samræmis vegna.
2. mynd. 5.1. fiorgongr en: Fyrra g-ið pennaglöp f. þ.
5. mynd. 6. I. uardueíta: Fyrst skrifað uarduetta, en skrifarinn befur sett brodd yfir fyrra t-ið til
þess að sýna, að þar ætti að standa í.
6. mynd. Skrifarinn hefur í ógáti skrifað honn f. hafa (6.1.) og tvíritað orðið hana (9. L).
7. mynd. Pennaglapir: dygiligga f. dyggiliga (2.1.), þua f. þau (9.1.) og vsuík f. vsíuk (10.1.). þeínt
(2. 1.) gæti verið skrifað eftir framburði, því að líklegt er, að é hafi um skeið breytzt í ei sumsstaðar
á landinu. Sú táknun nafnsins iesu christi sem hér er notuð (12. 1.) tíðkaðist á miðöldum og síðar,
en í henni eru minjar grískra stafa. Stafurinn h líkist grísku e, og minnir á ritun Jesúnafns með
1) Sbr. Jón Helgason Ortografien i AM 350 fol. Meddelelser fra norsk forening for sprogvidenskap
I bls. 53.