Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1950, Qupperneq 128

128
BJÖRN K. ÞÓRÓLFSSON

Xrff* -tftji f(y ap
*»* ^”7tt/‘r - -> ^
/: J <8 rrrn y>
n f-TT / v v/w- /»y ,^7 •
'Vjff/Sh.' a/jUt» m /rtu/
/Xfo/: y^r ir <*k t)crj/8y j- /j>~$A „p
A^/i, ynf /pr/~~o/Q- / \Jjj*. /rjb a/ j <^>rJ.//
Y\ ■ ■&>£■ 'þfmg*' /V 'V*Wj ajihj 'SffrnL^/
12. mynd. Minnisbók Guðbrands biskups við árið 1587. Hönd hans.
Hier vpp a hef eg af Birne feingit / vppa reikningskap, - / a þingi, ij hundradz hesta,: j sumar ed
var, 1587. / Jlem sendi ha;tn miér med sijra sygurdi austan v hesta, / voru þetr aller smaer, og af-
hollda, og senda eg einra / austr aptr med sijra oddi, villdi ecki þrijfast j sumar, / Jtem einn feingit
seirna, var vamhalltr j sumar.
en ft'á fyrsta þriðjungi 13. aldar. Um stafagerð að öðru leyti skal þess getið, að d er
ávallt með sveigðum legg, nema í fáeinum erlendum nöfnum, enda verður sú gerð
einhöfð síðar á 13. öld. Engilsaxneskt f (með tveimur strikum út úr leggnum til
hægri) er oft notað í 645. Sá stafur er úr þjóðmálsstafrófi Engilsaxa og mun hafa
borizt hingað um Noreg í byrjun 13. aldar.1 Þá leið má ætla, að flestar nýjungar í
leturgerð og stafsetningu hafi hingað borizt frá því um aldamótin 1200 allt til siða-
skipta. Um eða rétt fyrir 1200 taka íslendingar að nota engilsaxneskt v, en það mun
hverfa úr islenzkum handritum upp úr 1300.2 Á fyrra hluta 13. aldar tókum vér upp
stafinn 8 eftir Norðmönnum, og er hann einnig engilsaxneskur að uppruna. Hann var
notaður fram á 14. öld með sama hætti og í nútíma réttritun.
Hið latneska lágstafaletur tók á 11. öld að breytast úr einfaldleik sínuin og verða
margbrotnara. Á næstu öldum jukust breytingarnar og breiddust út, enda voru þær í
samræmi við listastefnu síðmiðalda. Þessi leturgerð er til orðin á Norður-Frakklandi,
en er þó oftast nefnd gotneskt letur, og var það nafn upphaflega gefið henni til óvirð-
ingar af fornmenntamönnum, sem töldu bæði hana og listastefnuna, sem einkennd var
með sama lýsingarorði, frumstæðar (barbariskar). Leturgerðin er einnig nefnd
munkaletur, af því að hún var einkum notuð af klerkum, en hún náði langmestri út-
breiðslu með germönskum þjóðum og má að þvi leyti kallast gotnesk. Eins og áðan
var sagt, má finna áhrif gotneskrar leturgerðar hér á landi þegar í 237 og RM I, en
þeirra gætir samt ekki svo að miklu muni fyrr en í skinnbókum frá síðara hluta 13.
1) Eldri hlutinn a£ AM 645, 4to var gefinn út stafrétt í Lundi 1885: Isldndska handskríjten No.
645, 4to i den Arnamagnœanska samlingen i diplomatarisk aftryck utgiven af Ludvig Larsson.
Handskriftens iildre del. Öll skinnbókin er Ijósprentuð með formála eftir Anne Holtsmark í Corp.
Cod. lsl. XII bd. Khöfn 1938.
2) Engilsaxneskt v er ekki sýnt á neinni þeirra mynda, sem hér er birt, en að sjálfsögðu má
víða finna það í PA I.