Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1972, Qupperneq 133

SIGURÐURÞÓRÐARSON TÓNSKÁLD
133
og eru þaS síðustu lög hans, sem birzt hafa á prenti. Stærstu tónsmíðarnar og allmörg
kór- og einsöngslög eru því aðeins til í handriti.
Fyrsta stóra verkið frá liendi Sigurðar er Alþingishátíðarkantata 1930, við ljóða-
flokk Davíðs Stefánssonar frá Fagraskógi, „Að Þingvöllum“, og er fyrir kóra, ein-
söng, framsögn og hljómsveit. Kantatan er í 13 köflum, og voru nokkrir kaflar hennar
frumfluttir árið 1931. Þessi tónlist mun fyrst hafa orðið til þess að vekja verulega
athygli fólks á því, að hér hafði kvatt sér hljóðs tónskáld, sem mikils mátti af vænta.
Þrír kaflar kantötunnar hafa verið sungnir inn á hljómplötur, „Þú mikli, eilífi andi“,
„Þér landnemar“ og „Sjá dagar koma“, lög, sem hver söngelskur Islendingur þekkir.
En til þessa dags hefur kantatan aldrei verið flutt í heild, og er það miður.
Þriðjudaginn 25. apríl 1944 var fyrsta íslenzka óperettan, „í álögum“, frumsýnd í
Iðnó. Höfundarnir voru Sigurður Þórðarson og textahöfundur Dagfinnur Svein-
björnsson, sem um langt skeið var forstöðumaður tæknideildar útvarpsins. Vakti þessi
nýsmíð mikla athygli og hlaut ágætustu viðtökur leikhúsgesta. Gagnrýnendur skrif-
uðu vinsamlega um verkið, en töldu þó sumir, að söguefnið, upphaf frelsisbaráttu
Íslendinga gegn einokunarvaldinu, væri of þungt og hátíðlegt, og hlyti að „sprengja
ramma óperettunnar“. Hitt voru flestir sammála um, að lög Sigurðar hafi verið með
þjóðlegum blæ, fallið vel að textanum og mörg þeirra verið létt og fjörug. Hvað
sem öðru líður, hlýtur frumsýning fyrstu íslenzku óperettunnar að teljast merkur við-
burður í íslenzkri menningarsögu. Sem áður segir, voru 10 lög úr óperettunni gefin
út 1945, en önnur lög öll aðeins til í handriti; alls voru söngatriðin 41 og forleikur
að auki.
I tilefni af fimmtugsafmæli Sigurðar heiðraði Karlakór Reykjavíkur söngstjóra
sinn í apríl 1945 með tónleikum í Fríkirkjunni. Þar voru eingöngu fluttar tónsmíðar
eftir Sigurð. Meðal þess, sem þá var á efnisskrá, voru þrír þættir — af fimm - úr
Hátíðarmessu, fyrir karlakór og einsöngvara, með píanóundirleik. Ekki hafði Sig-
urður setið auðum höndum, því að einungis ári eftir að fyrsta íslenzka óperettan er
frumflutt, hefur hann, fyrstur íslendinga, samið söngmessu við hinn hefðbundna
latneska messutexta. Er þetta ekkert smáverk, því að flutningstími messunnar allrar
er áætlaður um fimm stundarfj órðungar.
Dr. Hallgrímur Helgason skrifaði xun tónleikana í Alþýðublaðið, og segir þar m. a.:
„Sigurður er mikilvirkur höfundur, bundinn sterkum böndum við forna íslenzka
arfleifð, sem hann gerir sér far um að grópa í verk sín til þess að veita þeim þannig
þjóðlegt snið.-----Hann bregður gjarna fyrir sig íslenzkum söngháttum, svo sem
samstígandi kvintum og þekktmn þjóðlagabrotum til skilningsauka. Karlakórsmessa
Sigurðar sýnir þessa rittækni býsna vel. Hér er þjóðlegum söngeinkennum markað
breitt svið með gömlu Grallara-lagi og veraldlegri þjóðvísu um norrænar heimssköp-
unarhugmyndir. Kórbálkurinn er þétt ofinn, pólýfón í raddgangi sínum og gerir
miklar kröfur til kóristanna, svo að flutningur allur verður þátttakendum ærið lær-
dómsríkur.------Hér kemur fram samfellt kórverk alvarlegs eðlis og gefur innsýn í
túlkunarhæfni karlakórsins fram yfir það, sem hér hefur áður þekkzt.“