Frjáls verslun - 01.04.1955, Blaðsíða 11

hætti en þeim, að menn skiptist á vörum, léti
skreið og lýsi eða þá landvörur, kjöt og ullar-
vörur fyrir erlendar vörur. Hér kom því að
réttu lagi ekki til greina almenn verðhækk-
un vegna lækkandi verðgildis peninga. Hitt er
heldur, að' verðhækkunin hafi verið nokkuð mis-
jöfn á vöruflokkum og ísienzka varan sum eða
jafnvel öll hafi hækkað hlutfallslega minna en
hin erlenda og hafi þetta valdið þyngri verzlun-
arkjörum. Þetta efni hefur ekki verið rannsak-
að, enda mun sú ransnókn torveld, ef hún ætti
að ná til nógu langs tíma og nógu margra vöru-
flokka, svo að allt lægi ljóst fyrir. Mætti ef til
vill fá með hægara móti nokkra vitneskju um
þetta, er betri væri en ekki. Tökum dæmi. Arið
1589 kostar tunna Iýsis ytra 71/* dal. Sama ár
er lest fiska seld fyrir 54 dali. Nú er ekki ætíð
fullljóst, hversu margar vættir skuli leggja í
lest. Kristján skrifari virðist telja 24 vættir í
lest um 1550 og íyrrum eru jafnvel 30 vættir
taldar í lest. Sé reiknað meðallag og 27 vættir
í lest, þá fást 2 dalir fyrir vættina 1589. Nú
virð'ist verðlagið á skreið í viðskiptum við er-
lenda kaupmenn frá um 1420—1550 hafa verið
Sþrj vætt í hundraði og hundraðið á 16. öld
venjulega metið á 4 dali. Hér er þá verðið á
skreið 1589 í hlutfalli við hið gamla verð 7 : 4.
Líkt verður uppi á teningnum, ef athugað er
lýsisverðið. 1589 er lýsistunnan sem fyrr segir
7V> dalur; gamla verðið var 4 vættir, þ. e. rúmir
4 dalir, eða 7x/> : rúml. 4. Þetta er svipað hlut-
fall og ber vott um það, að hin almenna verð-
hækkun aldarinnar hafi fullkomlega komið fram
á þessum höfuðgjaldeyrisvörutegundum þjóðar-
innar. Að sinni hef ég ekki fyrir höndum gögn
um verðlagsbreytingar á einstökum vörutegund-
um ytra um þetta bil, en naumast er að gera
ráð' fyrir stórum frávikum frá því almenna, þótt
hugsazt gæti það um einstaka vörutegund á til-
teknu árabili, en naumast til lengdar. En þegar
litið er til verðlags hér í sambandi við það mark-
aðsverð íslenzkrar gjaldvöru, er fyrr var greint
1589, þá sést, ef saman er borið' verðlag frá fyrra
hluta 16. aldar og verðlag á Vestfjörðum á 7.
—8. tugi aldarinnar, að erlenda varan hefur
hækkað allt að þriðjungi, en innlenda varan
stendur í stað. Og þessi hækkun erlendu vörunn-
ar heldur áfram. Einmitt árið 1589 lætur Magn-
ús prúði dóm ganga um verzlun Þjóðverja að
Tungu í Örlygshöfn. Þar kemur í Ijós, að menn
hafi orðið að kaupa mjöltunnuna fyrir allt að
2 vættir hjá Þjóðverjum. Miðað' við verð skreið-
ar í Englandi þetta ár, sbr. það sem fyrr var
sagt, hafa Þjáðverjamir tekið sem svaraði 4 rd.
eða hundraðs virði fyrir eina tunnu af mjöli. Til
samanburðar má geta þess, að á árunum 1530
—46 eru 4 tn. mjöls lagðar í hundrað. Verðið
er því í raun og veru ferfalt við það sem fyrrum
var og að vísu helmingi hærra en það hefði átt
að vera, ef gert er ráð fyrir jafnri verðhækkun
á mjöli og skreið ytra á tímabili þessu vegna
verðlækkunar peninga. Með öð'rum orðum,
kaupmenn, í þessu faJli Þjóðverjar, hafa lítið sem
ekkert tillit tekið til verðhækkunar innlendu
vörunnar en fært erlendu vöruna fram fullkom-
lega eða því sem næst. Fer þá að verða skiljan-
legt, að heldur tæki að hallast hagur þjóðar-
innar yfirleitt á síðari hluta aldarinnar, er henni
voru þvílík verzlunarkjör boðin, enda valda þau
þá þegar augljósri kreppu og atvinnubresti, sem
glögglega kemur fram í hinum mörgu dómum
og samþykktum þessara ára um sveitarómaga og
umferðafólk.
Niðurlag
Hér hefur verið gert yfirlit um höfuðþætti
verzlunarsögunnar frá því um miðja 15. öld og
fram til loka ríkisstjórna.r Eriðriks konungs II.
Hann andaðist 1588 eftir tæpra 30 ára ríkis-
stjórn. Kom þá til ríkis sonur hans Kristján IV.,
þá 11 ára að aldri. Svo sem vænt mátti var
ríkisstjórnin fyrst um sinn í höndum ríkisráðs-
ins, en þar var þá einna mestur áhrifamaður
Kristoffer Valkendorff, er hér var hirðstjóri 1569
og talinn er meðal hinna rnikilhæfustu stjórn-
málamanna er Danir hafa átt, fjármálamaður
mikill og stjórnsamur. Hélt hann fast við þá
stefnu í verzlunarmálum Islands, er Friðrik II.
hafði upp tekið, og svo Kristján konungur IV.,
er hann tók sjálfur við ríkisstjórn. Kvartanir Is-
lendinga og óskir um frjálsa verzlun að fyrra
hætti fengu ekki áheyrn nú fremur en 1574 og
1576, sem áður var á drepið. Gagngerðasta til-
raunin til þess að koma slíkum óskum á fram-
færi var gerð 1592, er Jón Jónsson lögmaður
var utan sendur með erindum landsmanna að
samþykkt alþingis. Sii bænarskrá þekkist nú
ekki nema ein grein hennar, er um annað efni
hljóðar, en af svari stjórnarinnar 1593 má sjá,
hvert var höfuðefni þess hluta bænarskrárinn-
ar, sem um verzlunina fjallaði. Kært var yfir
FH.TÁUS VERZLUN
35