Frjáls verslun - 01.04.1955, Side 15

Reykjavik um r8jo
í úrskurði konungs frá 1786 cru m. a. ákvæði varðandi
eftirfarandi atriði:
1. Þágildandi vcrðlagsskrá frá 30. maí 1776 skyldi falla
úr gildi frá apríllokum 1787 að telja og verðlag innfluttra
og útfluttra vara upp frá því vera óliáð opinberum ákvæð-
um og afskiptum.
2. Vöruflutningar og siglingar til Islands og frá land-
inu skyldu undanþegnar öllum opinberam gjöldum (toll-
um, lestargjöldum, leyfisgjöldum o. s. frv.), fyrst um sinn
í 20 ár. — Hins vegar skyldi gjalda 1% af ísl. vöram, sem
fluttar væru út frá Danmörku cða Noregi, í stað útflutn-
ingstolls.
3. Sex verzlunarstöðum, Reykjavík, Vestmannaeyjum,
Eskifirði, Eyjafirði, Skutuls- eða ísafirði og Grundarfirði,
skyldi veitt kaupstaðarréttindi, cn borgurum þcirra, þ. e.
þeim, er settust þar að og öfluðu sér borgarabréfs, var heit-
ið ýmsum fríðindum.
4. Teknar skyldu upp fastar póstferðir milli Islands og
Danmerkur og Noregs mcð skipi, er sigldi tvisvar á ári
milli landanna.8) Jafnframt var ýmsum kvöðum, sem hvílt
böfðu á kaupföram um flutning pósts og farþega, aflétt.
Kaupstaðir og verzlunarstaðir
Haustið 1786, þ. 17. nóv., gaf konungur út sérstaka til-
skipun varðandi kaupstaðina (Tilskipun um fríheit kaup-
8) Ferðum skyldi baga þannig (Lovsaml. V., bls. 432):
Skipið skyldi bafa vetrarlægi hér, sigla síðan snemma að
vorinu til Kaupmannabafnar, fara þaðan aftur cins fljótt og
unnt væri til íslands, leggja að nýju af stað héðan í byrjun
ágústmánaðar, balda til Kristiansand í Noregi, dvelja þar
í 3—4 vikur, og sigla svo þaðan aftur til íslands 14. sept.
staðanna á íslandi),9 10) þar sem sctt eru ákvæði um þau
fríðindi, er borgurum kaupstaðanna skyldu veitt og rétt-
mdi þeirra til atvinnurekstrar. Skyldu þeir m. a. undan-
þegnir öllum gjöldum til ríkisþarfa, fá úthlutað ókeypis
byggingarlóðum og veitt fyrirgreiðsla og nokkur aðstoð við
húsabyggingar eftir því, sem ástæður leyfðuT) Erlendir
menn, sem vildu setjast að í kaupstöðunum, öðluðust all-
an sama rétt og þegnar Danakonungs, er þeir befðu svarið
honum bollustueið og aflað sér borgarabréfs, enda flyttu
þeir með sér inn í landið fjárhæð, er næmi 3000 rd. — I
tilskipuninni var að síðustu tilgreint, bvaða héruð skyldu
liggja undir hvern kaupstað, en landsmönnum var þó frjálst
að verzla í livaða kaupstað eða verzlunarstað, er þeir helzt
kysu.
Þeir, er gert böfðu tillögur um stofnun kaupstaðanna
sem og sjálf stjórnin, gerðu sér miklar vonir um eflingu
þeirra og gildi fyrir þjóðarbúskapinn, ekki bvað sízt aukna
iðnaðarstarfsemi. En þær vonir voru á misskilningi byggð-
ar. Sjálfstæður iðnaður gat ekki þrifizt að ráði, fyrr en bér
hafði konnð upp vísir að bæjum, en bin innri skilyrði fyr-
ir bæjamyndun vantaði. Fiskveiðarnar voru mjög stopull
atvinnuvegur, meðan þær vora reknar með þeirri veiði-
tækni, er þá tíðkaðist. Þótt snemma mynduðust smáþorp
9) Lovsaml. V., bls. 343—352.
10) Samkv. konungsúrskurði frá 20. marz 1789 skyldi
annað bvort styrkja nýbyggingar í kaupstöðum, sem upp-
fylltu sett skilyrði, með 10% af byggingarkostnaðinum eða
láni, er næmi helmingi bans, með 2% ársvöxtum og jöfnum
afborgunum á 10 árum. (Lovsaml. V., bls. 582).
I'RJÁLS verzlun
39