Frjáls verslun - 01.04.1955, Síða 20

Kapphlaup um verzlunina 1815
Er styrjöldinni var lokið, biðu kaupmenn ekki boðanna,
en snéru sér þegar, með bréfi dags. 3. jan. 1815, til rentu-
kammersins og beiddust þess, að þcir mættu njóta sömu að-
stöðu til verzlunarinnar og áður. Höfðu nokkrir Englend-
ingar komið á fót verzlun í Reykjavík, og vildu kaupmenn
að sjálfsögðu fá þá burt. Var það í samræmi við gildandi
lög, og hlaut stjórnin því að veita brautargengi sitt í því
máli.
fslendingar, eða forystumenn þeirra í verzlunarmálun-
um, létu ekki heldur sitt eftir liggja í taflinu um verzlun-
ina. Þeim var að sjálfsögðu ljóst, að Danir böfðu nú enn
sterkari aðstöðu í verzluninni en áður, eftir að Norðmenn
voru útilokaðir frá þátttöku í henni. Þeir höfðu og reynt
viðskipti við Englendinga að nýju og séð, að þau gátu orð-
ið hagkvæm. Loks voni þeir minnugir yfirlýsinga konungs
frá 1786 og 1787 um verzlunarfrelsi.
Á ófriðarárunum hafði Magnús dómstjóri Stephensen
(1762—1833) verið einn af aðalforsvarsmönnum íslendinga
s-ao-nvart Englendingum í verzlunarmálum og forystumönn-
um bióðarinnar í ýmsum öðnim vandamálum, sem upp
komu í sambandi við ófriðinn. Hafði hann og mjög komið
v'ð sösn almennu bænarskrárinnar 1795 og beitt sér fyrir
framsansi hennar á Albingi, svo að hann var enginn ný-
græðingur á þessu sviði.
Haustið 1813 fór Magnús til Kaupmannahafnar og lagði
fvrir stiómina tillögur um ýmis mál, m. a. algjört verzl-
unarfrelsi og bætta aðstöðu til handa lausakaupmönnum.
Stóðu fleiri mætir menn að þessum tillögum.
Málflutningur Magnúsar bar þann árangur, að þcgar
í marzmánuði 1816 var skipuð nefnd manna til að íhuga
tillösurnar og segja álit sitt á bcim. Nefndin var skinuð
Dönum einum, os bar cð frá upphafi var vitað, að stjórn-
ínni var fiarri skaoi að gefa verzlunina frjálsa, var ekki mik-
ils stuðnings að vænta við tillögurnar. Lét ncfndin og ekki
mikið að sér kveða í málinu.
Tilslakanir 1816, 1821 0 g 1839
Til áraneiirs af störfum nefndarinnar má þó telja, að
konungur gaf út tilskipun 11. sept. 1816 um rýmkað verzl-
unarfrelsi á fslandi.26) Fólst í því tvennt:
1. Útlendum mönnum var veitt takmarkað leyfi til að
sigla til fslands.
2. Kaupmönnum á fslandi var veitt skilyrðisbundið Ieyfi
til að senda skipsfarma beint til annarra landa en
Danmerkur og flytja þaðan vörur beint til fslands.
Ttlskipunin heimilaði rentukammerinu að veita árlega
„nokkrum kaupfömm“ í eigu manna, utan ríkia Danakon-
ungs, vegabréf til íslands, með eftirfarandi skilyrðum:
26) Lovsaml. VII., bls, 614—620,
1. Að umsókn um vegabréfið væri send rentukammer-
inu fyrir lok janúarmánaðar ár hvert, ásamt skýrslu um
skip og farm.
2. Að fyrir vcgabréfið væru greiddir 50. rd. rciðu silfurs
af hverju lcstarrúmi skipsins í stað innflutnings- og út-
flutningstolla, nema ef farmurinn væri timbur, þá nam
gjaldið 20 rd. af hverju fermdu lestarrúmi. Hæfilcgur af-
sláttur skyldi þó veittur á gjaldinu, ef dönsk skip með
danskri áhöfn væru notuð til flutninganna.
Mcð konungsúrskurði frá 30. maí 1821, sbr. opið bréf
rentukammersins, dags. 1. júní s. á.,27) var rentukammer-
inu heimilað að láta lestargjald fyrir timburfarma falla nið-
ur (med Hensyn til den i Island værende Mangel paa
Tömmer og anden Trælast). Heimild þessi var, með opnu
bréfi rentukammersins frá 22. marz 1839,28) rýmkuð og
látin einnig taka til tilbúinna timburhúsa og alls efnis til
þeirra (for at fremme den som særdeles gavnlig ansete Op-
förelse af Træbygninger).
Skipstjóri á skipi, sem veitt hafði verið leyfi til Islands-
fcrðar, skyldi, áður en hann léti úr heimahöfn, afla sér árit-
unar á vegabréfið hjá ræðismanni Dana á staðnum og stað-
fcstingar á því, að gefnar hefðu verið réttar upplýsingar um
skipið og farm þess.
Er skipið kæmi til fslands, skyldi það fyrst leita ein-
hverrar hinna fjögurra kaupstaðarhafna og sýna viðkom-
andi yfirvaldi skilríki sín. Reyndust þau í lagi, var heim-
ilt að sigla skipinu til hvaða löggiltrar hafnar, sem var, og
verzla þar í 4 vikur, cn ekki mátti hafa neina bækistöð í
landi. Skilríki skipsins skyldu sýnd yfirvaldi hvcrs staðar
og skýrsla gefin um keyptar og seldar vörur. Hverjum em-
bættismanni, er skoða átti skilríki skipsins, skyldu goldnir
6 rbd. silfurs. — Vorti þung viðurlög við að brjóta í nokkru
framangreind fyrirmæli eða önnur ákvæði varðandi verzlun
og siglingar til landsins.
Skilyrðin fyrir því, að kaupmenn á fslandi mættu sigla
beint til annarra landa en Danmerkur, voni þessi:
1. Að þeir hefðu borgararétt og fasta búsetu í einhverj-
um kaupstað cða löggiltum verzlunarstað á fslandi.
2. Að þeir notuðu einungis eigin skip eða skip annarra
þcgna Danakonungs til siglinganna.
3. Að þcir gyldu 5 rbd. í rciðu silfri af hverju lestar-
rúmi, er rynnu í konungssjóð, í stað 1% tollsins, sem bar
að greiða af ísl. vörum, er fluttar voru út frá Danmörku. —
Gjald þetta var lækkað í 2 rbd. 32 sk. með opnu bréfi,
dags. 28. des. 1836.29)
Skipum, sem siglt var héðan og höfðu ckki ísl. vega-
bréf frá rentukammerinu, skyldi aflað vegabréfa hjá stift-
27) Lovsaml. VIII., bls. 256—257.
28) Lovsaml. VIII., bls. 330—332.
29) Lovsaml. X., bls. 824—843.
44
FR.TÁLS VERZLUN