Frjáls verslun - 01.04.1955, Page 23

Vilhjálmur Þ. Gíslason:
Reykjavík, vagga frjálsrar
verzlunar og félagsverzlunar
Verzlunarfrelsið, sem gekk í gildi 1855, hefur
haft margvísleg og mikil áhrif á allt þjóðlíf Is-
lendinga síðan. Allir viðskiptahættir hafa breyzt
og batnað. Verzlunum hefur fjölgað', til hag-
ræðis fyrir kaupendur, sem eiga þannig styttra
í kaupstað en áður var. Vöruval hefur orðið
miklu meira en áður og verðlag í heild sinni
hagstæðara. Allur svipur búðanna, skipulag
þeirra og afgreiðsluhættir, hafa mjög breytzt til
batnaðar og verzlunin orðið' meiri þjónusta við
viðskiptamennina en áður var. Nýjar og glæsi-
legar búðir, margar þeirra sérverzlanir, hafa
komið í stað þröngra og oft óvistlegra og óhrein-
legra samverzlana, sem áður tíðkuðust, þar sem
öllu ægði saman og aðgerðalaust fólk hékk við'
búðarborðið og hímdi þar yfir snöfsum eða lögg
úr lekabyttunni. Verzlunarskuldirnar hafa horf-
ið í sinni gömlu mynd, þar sem fjöldi efnalítilla
manna var háður kaupmanni sínum ár fram af
ári, hafði lítil eða engin peningaráð, en fleytti
fram lífinu á innleggum og innskriftum. Síðast
en ekki sízt: verzlunin hefur orðið alinnlend.
Verzlunarfrelsið og fyrstu
kaupmennirnir
Þessar breytingar á verzlunarháttum og lifn-
aðarháttum hafa sprottið upp af sæði verzlun-
arfrelsisins. Það markar tímamót í allri hagsögu
okkar.
Verzlunarfrelsið kom að vísu hvorki óundir-
búið né heldur stökk það alskapað út úr höfði
löggjafa sinna. Langa baráttu og erfiða hafði
þurft til þess að koma verzlunarfrelsinu á og
það tók Islendinga síðan langan tíma að koma
sér svo fýrir að þeir gætu hagnýtt sér þetta
frelsi til fulls sjálfir og einir. Þeir áttu lengi við
ramman reip að draga, þeir voru óvanir sjálf-
stæðri verzlun, höfðu litil sambönd út á við og
lítið fé til framkvæmda. Danskir kaupmenn réðu
miklu eða mestu um íslenzka verzlun nær alla
nítjándu öldina og leifar erlendra verzlana voru
hér langt fram eftir þessari öld. En íslenzkir
kaupsýslumenn sóttu mjög markvíst að því, að
ná verzluninni í sínar hendui, þeir keyptu smá-
saman upp það sem eftir var af erlendu verzl-
ununum og stofnuðu nýjar innlendar verzlanir
og einnig fór kaupfélagsskapur bændanna að
taka til sín meira og meira af viðskiptalífi sveit-
anna.
Um aldamótin síðustu verða umskiptin mest.
Þá kemur síminn og hann hafði meiri áhrif en
nokkuð eitt mál annað á eflingu verzlunarinn-
ar, með því að gera viðskiptin fljót og örugg.
Bættar samgöngur innanlands og við útlönd
áttu einnig sinn þátt í þessu. Aukin verzlunar-
menntun, einkum með stofnun Verzlunarskól-
ans, var einnig ein orsökin. Síðast en ekki sízt
átti upphaf íslenzkrar heildsölu sinn mikla þátt
í því að gera verzlunina örugglega innlenda.
En allt kostaði þetta baráttu, oft langa og
stranga, margar tilraunir, oft víxlspor, en reynsl-
an sannaði að lokum þá spádóma forystumanna
verzlunarfrelsisins, að það mundi verða íslenzku
atvinnulíl'i mikil lyftistöng og öllu þjóðlífinu til
góðs. Þetta var frá upphafi kenning hinna öt-
ulustu oddvita og framsýnustu forystumanna
Islendinga eins og Magnúsar Stephensen og Jóns
Sigurðssonar. Elztu íslensku kaupmennirnir
stefndu einnig í þessa átt, menn eins og Bjarni
riddari og Guðmundur Scheving, þeir sönnuðu
það, að íslendingar höfðu sjálfir hæfileika til
þess að verzla vel og af hagsýni, þótt verzlunar-
lag þeirra væri enn að mestu í gömlu formi á
þeirrar tíðar vísu.
Þegar verzlunarfrelsið komst á 1855 voru
FRJÁLS VERZLUN
47