Frjáls verslun - 01.04.1955, Síða 38

Þórður Jónsson:
Alfrjáb verzlun tíræð
Leysing síðustu einokunarfjötranna
„íslancl hefir rétt til vcrzlunarfrelsis . . . það
parfnast þcss . . . Það getur haft þcss öll not
. . . reynslan hefir sýnt gæin þess, bæði á Is-
lantli og annars staðar, og þar að auk hefi ég
leitt rök til, að verzlunarfrelsið yrði bæSi Is-
landi, Danmörku og kau-pmönnum sjálfum til
einbers gagns, en einskis skaða“ (}ón Sigurðs-
son forseti).1)
Núlifandi mönnum hlýtur að þykja furðu gegna fyrst
í stað, sem þcir kynna sér blöð og aðrar heimildir frá því
um miðja síðastliðna öld, hversu virðist þurfa að minna þjóð-
ina í heild á margt í ýmislegum efnum. Blöðin Norðri og
Þjóðólfur, og Ný félagsrit, tímarit þcirra Hafnarstúdenta,
bera þess ólygið vitni, hvernig ástandið hefur verið á Islandi
á þeirri tíð. Alls staðar blasti við umbótaþörfin. En það
munu menn réttiles;a hafa komið auga á mjög fljótlega í
daglegum örðugleikum lífsbaráttunnar, að fvrsta skrefið
áleiðis til sjálfsstjórnar væri réttlát skipting arðsins af auðs-
uppsprettum landsins milli einstaklinganna.
Meðal annarra hluta, er nútíma mönnum liggia í aug-
um uppi og eigi orðum eyðandi að, var það, að hinum
framsýnni og djarfari þótti sem frumskilyrði fyrir velmeg-
un landsins barna væri frjáls verzlun. Urn það var talað,
rætt og skrifað heima og erlendis; engu yrði bar til horfs
hrundið, meðan úrelt verzlunarlag héldi landsmönnum „hel-
krepptum ttndir sömu klóna“. Svo sem af handahófi um
skilning manna á þessu og hinu, hversu gífurlega margt
og mikið væri þcssu háð, má benda á grein í öðru ári Norðra
(18154); „Nokkur orð um kaupstaði og verzlun". Getur bar
ýmissa fjarskyldra hluta í sambandi við verzlunina. Þá er
og ritað í I. og II. árgang Þjóðólfs (1849—50) „Um verzl-
unarfrelsi". En vitaskuld gnæfa hér sem annars staðar upp
yfir ritgerðir Jóns Sigurðssonar í Nýjum félagsritum.
Reyndar hafði Jón áður hætt sér fram á ritvöllinn. —
Svo var mál með vexti, að Finnur Magnússon hafði í des-
cmbermánuði 18^8 komið á framfæri á stéttaþingi Eydana
í Hróarskeldu efni ávarps og fjögurra bænaskráa Sunn-
lendinga um umbætur í verzlun. Þá reis til andstöðu P. C.
Knudrzon kaupmaður, sem þótti við sig átt; En nt. a. hafði
verið mælzt til, að kaupmönnum væri bannað að verzla í
fleiri en einni búð í hverjum kaupstað og þeim gert að
skyldu að hafa jafnan nægar birgðir nauðsynjavarnings.
I maímánuði 1840 birtist svo grein í dönsku blaði (Köben-
havnsposten), þar sem ákaft er ráðizt á Knudtzon og aðra
kaupmenn. Birtu þeir þá svargreinar, hann og P. A.
Wulff,*) enda máttu þeir varla þegja við slíkum áburði
sem um var að ræða. Knudtzon kvað Islendinga eiga stjórn
Dana og kaupmönnum mikið að þakka, enda hafi allir,
er verzlað hafi á Islandi síðustu 2—3 áratugi, orðið gjald-
þrota. Loks er gefið í skyn, að nöfn undir bænaskránum
hafi verið fölsuð.**)
Nú varð ekki þagað, fremur en við árásunum á kaup-
menn áður. Og til andmæla varð einmitt Jón Sigurðsson
í sama blaði, þá tæplega þrítugur stúdent í Kaupmanna-
höfn.
Svo hlálega vill td, að það var í þjónustu þcssa sama
kaupmanns, að Jón hóf starfsferil sinn utan heimahaga.
Veturinn 1829—30 var hann við bókhald í verzlun hans í
Reykjavík, þar sem nú er Edinborgarverzlun við Hafnar-
stræti. Einar föðurbróðir hans, var þar verzlunarstjóri, og
sama vetur hafa þau kynnzt, Ingibjörg, dóttir hans, og
Jón. En um vorið varð hann skrifari Steingríms biskups
Jónssonar í Laugarnesi. Til vistar hans með biskupi um
þriggja ára skeið er rakin hinn brennandi áhugi hans og
starfsþrek í íslenzkum fræðum. — Hér má því sjá „undar-
lega“ tilviljun, þar sem hvað fylgir öðru í réttri röð: Jón er
fyrst við reikningshald og skriftir fyrir danskan stórkaup-
mann og kynnist verzlunarfari á íslandi. Síðar varð hann
til að hefja þjóðmálaafskipti sín með ,,árás“ á gamlan hús-
bónda sinn. Þessu næst kvænist hann konuefni sínu árið
1845 — sama ár og hann tók sæti á Alþingi —, en sex
árum síðar, 1851, er hann kjörinn forseti bókmenntafé-
iagsins. I þessu sambandi má Jón hafa orðið fyrir 'hollum
áhrifum frá tveim samtíðarmönnum sínum í Reykjavík,
*) Sbr. verzlunarfyrirtœkið Örum & Wulff nyrSra og
eystra.
**) Síðar sannaðist, að það voru vitnisburðirnir, sem
bornir vorn fyrir sllka staðbœfingu, er voru falsaðir.
62
FRJÁLS VERZLUN