Frjáls verslun - 01.01.1974, Page 41

Greinar og wiðlBI
Efnahagshorfur
— eftir dr. Guðmund IVlagnússon
Óvenjumikil óvissa ríkir um
horfur í efnahagsmálum í
heiminum um þessar mundir.
Afturkippur hefur þegar orðið
í flestum iðnaðarrikjum. Þetta
á ekki einungis við risaveldin,
heldur einnig mörg önnur riki.
Flestir spa því, að úr hagvexti
dragi víðast hvar og að um
stöðnun verði að ræða í sum-
um ríkjum í bszta tilviki. Sá
uppgangur, sem varð víðast
hvar 1972 og 1973 varð ekki
eins langær og efni stóðu til,
vegna þess að flest lönd reyndu
að stemma stigu við verðbólg-
unni á kostnað lakari nýtingar
framleiðsluþátta. Skýrast kem-
ur þetta í ljós í Bretlandi um
þessar mundir, þar sem ríkis-
stjórnin heldur því fram, að
kauphækkanir til samræmis
við kröfur jafngildi 20% verð-
bóigu.
OHKUSKORTURINN
Fæstir treysta sér til að spá,
hve mikil samdráttaráhrif
verða af völdum orkuskorts.
Þó er greinilegt, að neikvæðu
áhrifin verða meiri í Vestur-
Evrópu og Japan en í Banda-
ríkjunum. Þetta mun sennilega
verða til þess, að viðskipta-
jöfnuður Vestur-Evrópulanda
verður ekki eins hagstæður
gagnvart öðrum þjóðum og
hann hefur verið. Einnig getur
þetta haft sterkari áhrif í þá
átt að hækka gengi dollarans
miðað við Evrópumyntir (og
fleiri myntir). Hve lengi hníg-
ur í þessa átt er ekki auðvelt
að segja, en almennt er talið,
að úr muni rætast, þegar fram
líða stundir.
AFKOMAN HÉR Á LANDI
SÍÐUSTU ÁR
Raunverulegur vöxtur þjóð-
arframleiðslu nam um 6%
1970, 9,5% 1971, 6% 1972 og
sennilega innan við 4% 1973.
Viðskiptakjör hafa þróazt í
hagstæða átt fyrir okkur, þann-
ig að þjóðartekjur hafa vaxið
hraðar en þjóðarframleiðsla að
jaínaði á þessu tímabili. Þessi
vöxtur hefur verið borinn uppi
af mikilli aukningu útflutn-
ingstekna. 1969 og 1970 varð
hvort tveggja í senn aukning
aílamagns cg veruleg hækkun
útflutningsverðlags sjávaraf-
urða. Enda þótt afli hafi
minnkað 1971 og 1972 hækk-
aði verðlag það mikið, að út-
ílutningstekjur sjávarútvegs
héldu áfram að vaxa.
Einstakt góðæri var í land-
búnaði og afkoma hans góð á
árinu. Framleiðsluaukning var
verulega fyrir ofan meðaltal
síðasta áratugs í iðnaði, enda
þótt hún hafi verið meiri, þeg-
ar bezt gengur. Ágóðinn mun
hins vegar ekki verða eins mik-
ill. Hvort tveggja í senn hefur
gerzt, að iðnaðurinn hefur ekki
staðið eins vel að vígi og sjáv-
arútvegur að mæta gengis-
hækkunum og hann hefur
horfst í augu við minnkandi
,,gengisvernd“ á heimamark-
aði, þ. e. hann hefur orðið að
keppa við innflutning, sem
hefur lækkað með gengishækk-
un íslenzku krónunnar.
Ekki verður ríkissjóður sak-
aður um, að hafa ekki gefið út
á línunni, því að bæði hafa
fjárlagaupphæðir stórhækkað
cg erlendar lántökur vaxið.
Sú mikla veltuaukning, sem
átt hefur sér stað, hlýtur að
hafa tryggt góðan hag verzl-
unarinnar, enda þótt barizt sé
við verðlagsyfirvöld. Hins veg-
ar munu mörg ríkisfyrirtæki
hafa safnað skuldum vegna
ónógrar álagningar, þar sem
þau verða að haga álagningu
sinni með hliðsjón af vísitöl-
unni.
VERÐLAG OG KAUP-
GJALD
Sem kunnugt er var samið
til tveggja ára í síðustu launa-
samningum, sem gerðu ráð fyr-
ir ,,hóflegum“ grunnkaups-
hækkunum á s.l. ári. Vísitölu-
binding launa hefur hins veg-
ar hækkað þau mun meira, þar
sem meiri verðbólga hefur ver-
ið í landinu en síðan í heims-
styrjöldinni síðari. Við virð-
umst hafa lag á því að þre-
falda verðbólgu, sem ríkir er-
lendis, í meðförum innanlands.
Vísitala vöru og þjónustu og
vísitala byggingarkostnaðar
hafa hvor um sig hækkað um
yfir 30% á einu ári. Séu reikn-
uð ársmeðaltöl. fást nokkru
lægri tölur, en ekki fer fjarri
lagi, eigi að síður, að verðbólg-
an hafi verið yfir 25% hér á
landi, en 8-9% að meðaltali í
nágrannalöndunum.
Stjórn og stjórnarandstaða
deila um, hve mikið sé innflutt
og hve mikið af innlendum til-
efnum.
Annars vegar getur stjórnin
sagt, að kerfið sé þann veg úr
garði gert, að verðbólgan hljóti
að vera þrefalt meiri hér en
í nágrannalöndunum. Á hinn
bóginn er ekki nema von að
spurt sé á móti, hvort ekki
megi breyta kerfinu. Er þá átt
við að standa að fjárlagagerð
með meiri skynsemi en verið
hefur, þannig að höfð sé hlið-
sjón af jafnvægi milli fram-
boðs og eftirspurnar í þjóðfé-
laginu á hinum ýmsu mörkuð-
um.
Þar með er ekki sagt, að
ríkið þurfi að láta sinn hlut
eftir liggja í samneyzlu og fjár-
munamyndun, enda þótt sitt
sýnist hverjum í þeim efnum.
Einnig er átt við markviss-
ari stefnu í peningamálum,
lánamálum, kaupgjalds- og
verðlagsmálum.
Ég tel, að ná hefði mátt þeim
efnahagslegu framförum, sem
orðið hafa á síðustu árum án
jafnmikilla verðlagshækkana
og orðið hafa og þá jafnframt
án þeirra fórna, sem þær hafa
FV 1 1974
41