Frjáls verslun - 01.08.1981, Síða 23

Á íslandi nær þessi þróun í
fækkun barnseigna allt aftur til
ársins 1964 er fæðingum fækkaði
mikið frá því sem áður var, en frá
aldamótum hafði fæðingatíðni
verið há — um 27 börn á 1000 íbúa
— að undanskyldum kreppuár-
unum er hún lækkaði hér eins og
víðast annars staðar í heiminum.
Hæst var fæðingatíðnin á ára-
tugnum 1951—60, er 28,0 börn
fæddust á 1000 íbúa. Fylgdi þessi
þróun einnig því sem gerðist
meðal annarra þjóða og nefnd
hefur verið ,,baby boom" eftir-
stríðsáranna.
Ástæðuna fyrir straumhvörf-
unum er urðu árið 1964 má rekja til
stóraukinnar notkunar nýrra getn-
aðarvarna. Hefur þessi þróun sem
þá hófst haldið áfram, þannig að á
næstu árum fæddust að meðaltali
400—600 færri börn á ári en áður
hafði verið. Og afleiðingarnar af
þeirri fækkun fæðinga sem hófst
árið 1964 fara að segja alvarlega til
sín næstu fimm til 10 ár þegar gera
má ráð fyrir fólksfækkun í landinu.
Ástæðan er sú að stúlkubörn sem
fæddust á upphafsári fæðingar-
lægðarinnar, 1964, og næstu ár á
eftir eru nú að komast á barns-
eignaraldur, og það eru einkan-
lega þær sem koma til meó að sjá
fyrir barneignum i landinu á næstu
árum, þvíflestar barneignir héreru
meðal kvenna á aldrinum frá 18
ára til þrítugs.
Meðalaldur þjóðarinnar
fer hækkandi
Hingað til hefur þó verið fólks-
fjölgun í landinu, þ.e.a.s. lifandi
börn fædd á 1000 íbúa hafa verið
fleiri en dauðsföll á 1000 íbúa. En
meginástæðan fyrir henni er sú að
dánartala hefur lækkað jafnt og
þétt — allt frá aldamótum — og
mun meira en fæðingatíðni. Er hún
nú ein hin lægsta í heimi.
Þessu til staðfestingar má nefna
að á árunum 1921 til 1930 var
dánartala að meðaltali 12,7 á 1000
íbúa á ári, en árið 1979 hafði hún
lækkað í 6,6. Á sömu viðmiðunar-
árum fækkaði lifandi fæddum
börnum úr 26,0 á 1000 íbúaí19,8á
1000 íbúa. Kemur þetta þannig út
að fólksfjölgun á 1000 íbúa var hin
sama á báðum viðmiöunartímum,
þ.e. 13,3 aukning á 1000 íbúa.
Þróunin hér er því sýnilega í þá
átt að jafnframt því sem íbúum
landsins kemur til með að fækka,
hækkar meðalaldur þeirra. I fram-
haldi af því er það jafn augljóst að
þeir veröa æ færri sem vinna fyrir
æ fleirum — bæði vegna aukinnar
kröfu um menntun unga fólksins
og vegna fjölgunar aldraðra.
„Geigvænleg þróun“
Það sem hér hefur verið greint
frá kom fram í samtali við dr.
Gunnlaug Snædal, yfirlækni Fæð-
ingardeildar Landspítalans.
,,Við erum að horfa fram á geig-
vænlega þróun í þjóðfélaginu,"
sagði dr. Gunnlaugur. ,,Eins og á
hinum Norðurlöndunum erum við
að komast niður í þær fæðingatöl-
ur að þjóðinni hættir að fjölga. Og
ef við höldum áfram í bölsýnistón
getur þróunin orðið hraðari ef
mikið er um það að ungt fólk flytji
af landi brott eins og var á árunum
1978 og 1979. (Útflytjendur voru
4.606 en innflytjendur aöeins
3.381 — og íbúum landsins af
þessum sökum einum fækkaði um
l. 225)."
Dr. Gunnlaugur lagði áherslu á
að ,,þessar niðurstöðureru nakinn
sannleikur, sem mér finnst aö fólk
hafi ekki gert sér nægilega grein
fyrir." En til þess að auðvelda fólki
það sþurðum við hverjar hann
teldi helstu ástæðurnar fyrir þess-
ari þróun. Skýringar hans voru
m. a. á þessa leið:
íslenska þjóðin er sennilega
best búin allra þjóða hvað snertir
getnaðarvarnir. Kemur þar hvort
tveggja til að við erum komin
lengra en aðrir með upplýsingar til
almennings í þessum efnum og
notkun hér er almennari. Því til
staðfestingar er að um 80%
kvenna í landinu nota nú getn-
aðarvarnir sem gefa 98%—99%
öryggi, og því má segja að allur
þorri þjóðfélagsþegna stjórni
barneignum sínum.
Almenn velmegun manna hefur
og sín áhrif. Fyrr á árum þegar
engin von var til þess að menn
hefðu efni á Mallorkaferðum, svo
dæmi sé nefnt, hugsuðu menn
ekki um slíkt. Nú þegar þessi
möguleiki er fyrir hendi nýtir fólk
hann og lætur sér nægja færri
börn frekar en að fara á mis við
þennan munað.
..Tveggja barna tískan" er fyrir-
bæri sem e.t.v. smitar út frá sér en
hefur ansi mikil áhrif á fólksfjölg-
unina í landinu ef hún heldur
áfram. (Lágmark barneigna til að
viðhalda íbúafjölda er að hver
kona eigi 2,1 barn. Ástæður fyrir
því að 2,0 börn nægja ekki má t.d.
nefna ófrjósemi, sem hér á landi
mun vera um 10% í sambýli, og
afföll vegna kvenna sem deyja
áður en þær ná barnseignaraldri).
Þá hefur það farió mjög ört í vöxt
síðustu tvo áratugi að konur fari út
á vinnumarkaðinn, en næsta
óþekkt að fólk hafi heimilishjálþ
eins og áður var.
i sveitum hafa barneignir verið
heldur tíðari en í borgum og bæj-
um, en nú sækir þróunin í sömu átt
þar. Kemur það sennilega til af
aukinni tæknivæðingu landbún-
aðarins þar sem minna vinnuafls
er þörf.
í bandarísku fræðiriti þar sem
fjallað var fyrir nokkru um þróun
þessara mála í Evróþu og Banda-
ríkjunum var nokkurra annarra
þátta getið sem neikvæð áhrif
hefðu á fjölda barneigna. Þar á
meðal var nefnt þverrandi vald
kirkjunnar (samanber aukna tíðni
fóstureyðinga), aukin einstak-
lingshyggja, jafnvægi í menntun
karla og kvenna, aukið jafnrétti
kvenna og breyttur grundvöllur
hjónabandsins þar sem hinum
hefðbundnu, ævilöngu hjóna-
böndum fer fækkandi og hjóna-
skilnaðir fara í vöxt, jafnframt því
sem þeim fjölgar sem búa saman í
óvígðri sambúð.
Hvað er til ráða?
Innflytjendur
frá öðrum löndum?
En hvað getum við íslendingar
gert til að stöðva þessa þróun, eða
jafnvel snúa henni við? Er hægt að
breyta ,,tveggja barna tískunni"
t.d. með því að breyta lögum um
barnameðlög þannig aö þau komi
til framkvæmda með þriðja barni?
Gætu frekari ívilnanir með lán til
ungra foreldra í sambandi við
íbúöakauþ virkað hvetjandi á
barnafjölda þeirra? Ætti að fjölga
barnaheimilum? Og hvað með
innflytjendur? Við beindum þess-
um spurningum til dr. Gunnlaugs,
og í svörum hans kom m.a. þetta
fram:
23