Frjáls verslun - 01.08.1981, Page 64

skápa, gera við leka, draga í raf-
magnsleiðslur, fylla út skattfram-
töl, rukka vanskilareikninga, redda
uppskurðum án sex mánaða
biðar, gera við tennurnar í krökk-
unum og útvega umframgjaldeyri,
allt fyrir sanngjarnt verð.
Reksturinn gengur skammlaust
Eigandinn telur aldrei fram
nema helming af sinni vinnu hvort
sem hún er unnin að degi eða
kvöldi og þar að auki er svona 15%
af vinnu starfsmannanna talinn
fram sem dauður tími.
Með því að reka verkstæðið á
þennan hátt getur eigandinn rekið
verkstæðið skammlaust á verð-
stöðvunartímum (opinberlega er
auðvitað alltaf stórtap). Hann á
kannski líka einbýlishús í Breið-
holtinu (byggt meö hjálp kunn-
ingjanna), á tvo bíla sjálfur, heldur
úti tveim krökkum í langskólanámi,
skreppur annað hvort ár í sólar-
landaferð og dettur í það öðru
hverju. Hann hefur það sem sagt
sæmilegt en hugsar samt oft um
það hvort hann hefði ekki jafnvel
haft meira upp úr sér með því að
vinna fyrir aðra frekar en að
standa í öllu því stressi sem fylgir
þvi að endalaust rukka fólk sem á
ekki pening, sífellt bjargandi víxl-
um, sofa oft ekki aðfararnætur
föstudaga út af áhyggjum yfir því
að eiga ekki vinnulaun fyrir mann-
skapinn og þar að auki sjá fram á
það, að enginn krakkanna vilji
nokkurn tíma koma nálægt rekstr-
inum.
Starfsmennirnir hafa það líka
alveg þokkalegt, en þurfa náttúru-
lega að vinna mikið. Aukapening-
urinn er góöur og heldur þeim
uppi. Stundum er auðvitaö minna
að gera og þá er illa séð að mikið
sé veriö að gera í aukaviðskiptum.
Mennirnir vinna
til að fá
eitthvað í staðinn.
Nú höfum við í stórum dráttum
lýst hluta af neðanjarðarhagkerf-
inu eins og við ímyndum okkur
það. En við skulum líta nánar á
hvað ræður umfangi þessarar
neðanjarðarstarfsemi.
Starfsmennirnir verða að
ákveða hvort þeir eiga að vinna á
kvöldin og um helgar við að gera
við bíla fyrir kunningjana. Það er
tvennt sem aðallega skiptir máli
við þær ákvarðanir.
í fyrsta lagi er verið að fórna frí-
tíma sem hægt er að nota til að
vera með fjölskyldunni (endrum
og eins), skreppa á völlinn eða í
höllina, fara í bíó, hirða lóðina,
hjálpa konunni við að taka húsið í
gegn og svo framvegis.
Það er ekki til þess vinnandi að
fórna þessum frítíma nema eitt-
hvað sé upp úr aukaviðskiptunum
að hafa og þegar flestum sköttum
er sleppt af því sem unnið er auk-
reitis, kemur það náttúrulega út
sem hærra kaup fyrir þá vinnu. Og
þegar sæmilegt kaup má hafa í
neðanjarðarvinnunni er það fyrst
leggjandi á sig að vinna nokkur
kvöld og tvær þrjár helgar í mán-
uði fyrir betri bíl, betri sólarlanda-
ferð, kvöldi á góðum veitingastað
eða málverkinu sem konan er búin
að biðja um síðustu þrjú árin.
í öðru lagi er það svo spurning
þegar verið er aö byggja, hvort eigi
frekar að leggja tíma í íbúðina eða
húsið en taka neðanjaröarvinnu.
Ef tiltölulega lítió er að hafa upp úr
neðanjarðarvinnu þá eru náttúru-
lega meiri líkur á því að alveg eins
gott sé að mála og flísaleggja
sjálfur þótt það taki helmingi lengri
tíma en hjá kunningjanum sem er
fagmaður og það sé auk þess mun
verr gert. En þegar litlir sem engir
skattar eru greiddir af neðanjarð-
arvinnunni og þegar jafnvel hluta
af söluskattinum er bætt ofan á til
viðbótar, fer það að geta komið
betur út að gera við bíla öll kvöld
og helgar og ráða kunningja sem
kunna almennilega til verka til að
setja íbúðina í stand.
Eigandinn er líka
að bjarga sér
Eigandinn stendur líka frammi
fyrir þessum sömu ákvörðunum
hvað varðar aukavinnu og frítíma
eða vinnu við eigin húsnæði. En
hann veröur líka að taka ákvarð-
anir um það hvernig á að reka
verkstæðið og þar meö talið hvort
telja eigi fram allan söluskattinn og
hvort eigi að vantelja tekjur.
Annars vegar er um þaö að
ræöa að hann veit að sumir kunn-
ingjar eru hálfvolgir í viðskipt-
unum. Þeir til dæmis draga að láta
gera við bremsur, skipta um
kúplingsdiska eða láta jafnvel ekki
fara yfir platínur, kerti og stillingar
með reglulegu millibili. Til þess
svo að örva viðskiptin við kunn-
ingjana þá er oft gott ráð að skipta
söluskattinum á milli sín og gefa
þeim þá 10% afslátt. Hins vegar er
það löngu viðurkennt af öllum sem
eitthvað vit hafa á atvinnurekstri
að ekki er nokkur lífsins leið að
reka fyrirtæki upp á þau býti sem
verðlagsyfirvöld segja fyrir um.
Verölagsyfirvöld hafa sjaldnast
fengist til að ræða þá útreikninga
sem fyrir þau eru lagðir þegar
beðið er um hækkanir vegna þess
að þau geta aldrei gefið neinar
skynsamlegar ástæður fyrir því að
neita hækkunum.
Það er því nærtækasta ráðið að
hækka hjá sér með því að gefa
minna upp til skatts. Það er nátt-
úrulega alltaf töluverð áhætta sem
fylgir slíku en þá áhættu er auð-
veldara að taka, þegar stífni verð-
lagsyfirvalda keyrir um þverbak og
eins þegar skattarnir hækka.
Samhjálp er rík
í neðanjarðarhagkerfinu
Þeir sem eru hinir aðilar þessara
viðskipta verða líka að taka sínar
ákvarðanir um neðanjarðarvið-
skipti og vantal á skatti.
Smiðurinn sem setur upp tré-
verkið þarf að ákveða hvort hann
fær nógu mikið kaup til að fórna
frítíma eða hvort hann eigi jafnvel
að gera við bílinn sinn sjálfur.
Tannlæknirinn þarf að ákveða
hvort hann eigi að skjóta krökkum
verkstæðiseigandans inn í
sjúklingaröðina þótt það þýði
hálftíma lengra dagsverk. Og lög-
fræðingurinn þarf að ákveða hvað
hann eigi að eyða miklum tíma í að
eltast við smáreikninga fyrir verk-
stæðiseigandann.
Smiðurinn, tannlæknirinn og
lögfræðingurinn telja kannski ekki
allar sínar tekjur fram til skatts og
geta þá í slíkum tilfellum reiknað
sér hærra kaup, sem gerir það
þess virði að vinna meira. En þeir
eru líka að leggja inn ,,good will"
hjá mönnunum á verkstæðinu.
Reyndar byggist allt neðanjarð-
arhagkerfið á gagnkvæmum
,,good will" og gagnkvæmu
trausti. Ef annar aðili viðskiptanna
er líklegur til að kjafta frá eða hafa
hátt, þá verður ekkert af viðskipt-
unum. En þegar viðskiptin ganga
64