Morgunblaðið - 17.03.2001, Blaðsíða 26

VIÐSKIPTI
26 LAUGARDAGUR 17. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Alvöru flotefni
H
ön
nu
n:
G
ís
li
B
.
Smiðjuvegur 72, 200 Kópavogur
Sími: 564 1740, Fax: 554 1769
I Ð N A Ð A R G Ó L F
Efni frá:
ABS
147
ABS 147
ABS 154
ABS 316
Í RÆÐU Vilmundar Jósefssonar,
formanns Samtaka iðnarins á Iðn-
þingi, kom m.a. fram að sú öra
samkeppnis- og alþjóðavæðing sem
hafi átt sér stað hafi leitt til þess að
að alþjóðlegar leikreglur hafi tekið
við af heimatilbúnum reglum og
pólitískum afskiptum á Íslandi. Vil-
mundur sagði að Samtök iðnaðar-
ins hafi allt frá árinu 1998 varað við
þenslu í hagkerfinu en nú óski
samtökin eftir því að slakað verði á
klónni með vaxta- og skattalækkun
gagnvart fyrirtækjum. Formað-
urinn telur að endurskoðun sam-
keppnislaganna í fyrra hafi ekki
tekist nógu vel og að ekkert hafi
verið hlustað á raddir allra helstu
samtakanna í atvinnulífinu.
Háir vextir bitna á litlum
og meðalstórum fyrirtækjum
„Alþjóðleg samkeppni er orðin
að íslenskum veruleika. Þar skiptir
mestu aðild okkar að EES-samn-
ingnum, sem jafna má til aukaað-
ildar að Evrópusambandinu, en
líka fjölmargir fríverslunarsamn-
ingar og aðild okkar að Alþjóða-
viðskiptastofnuninni – WTO. Sam-
keppnin hefur aukist, frelsi í
viðskiptum og alþjóðlegar leikregl-
ur hafa tekið við af okkar heima-
tilbúnu reglum og pólitísku afskipt-
um.“
Vilmundur sagði að þessi öra
samkeppnis- og alþjóðavæðing ger-
ist ekki áreynslulaust. Fyrirtækin
þurfi að hagræða og stækka og
leita nýrra markaða og nýrrar
tækni. Þessar hröðu breytingar
kalli líka á skjót viðbrögð og ná-
kvæma vöktun hvað varðar efna-
hagsstjórnina og við lagasetningu
hvers konar.
Vilmundur segir að Samtök iðn-
aðarins hafi undanfarin ár, eða allt
frá árinu 1998, varað við þenslu og
hvatt til aðhaldsaðgerða af hálfu
opinberra aðila. Nú óski menn eftir
því að slakað verði á klónni með
vaxta- og skattalækkun gagnvart
fyrirtækjunum. „Eftirspurn á
vinnumarkaði hér á landi hefur
verið mikil og launahækkanir veru-
legar, mestar þó undanfarin þrjú
ár eða rúm 9% á ári að meðaltali
sem er langt umfram verðlagsþró-
un. Eftirspurn hefur vaxið mun
hraðar en hagvöxturinn og þessi
umframeyðsla hefur verið fjár-
mögnuð með erlendum lánum.
Þrátt fyrir töluvert aðhald í rekstri
hins opinbera og hávaxtastefnu
Seðlabankans bar efnahagsstarf-
semin þanþol hagkerfisins ofurliði
árið 1999. Allt frá upphafi þessa
hagvaxtarskeiðs 1994–’95 hafa
vextir hérlendis verið mun hærri
en í nágrannalöndum okkar en nú
keyrði gersamlega um þverbak.“
Vilmundur segir hverja vaxta-
hækkunin hafa rekið aðra og langt
umfram verðbólguna. Þessar
vaxtahækkanir hafi verið skiljan-
legar og jafnvel ásættanlegar sem
skammtímaaðgerð til að keyra nið-
ur eftirspurn og hægja á verð-
bólgu. „Raunar er vandséð að ís-
lenska eyðsluklóin hafi á nokkurn
hátt kippt sér upp við þessar vaxta-
hækkanir. Stóru fyrirtækin hafa á
hinn bóginn leitað út fyrir land-
steinana í trausti heitstrenginga
Seðlabankans um að verja gengi
krónunnar hvað sem á dynur. Mín
niðurstaða er því sú að þessar sjö
vaxtahækkanir hafi mest bitnað á
litlum og meðalstórum fyrirtækj-
um sem hafa sótt fjármagn til fjár-
festinga og rekstur á innlendan
markað.“
Hætta á
harðri lendingu
Vilmundur segir að hátt raun-
gengi, há laun og háir vextir vegi
að samkeppnisstöðu íslenskra fyr-
irtækja. Markaðshlutdeild fyrir-
tækjanna erlendis minnki og halli á
viðskiptum við útlönd eykst. Um
leið hægi merkjanlega á efnahags-
lífinu eins og veltutölur fyrirtækja
sýna. Spáð sé samdrætti í fjárfest-
ingum sem hafi verið miklar und-
anfarin ár og megi í því sambandi
vísa til könnunar á vegum Samtaka
atvinnulífsins. „Við þessar aðstæð-
ur leggjum við hiklaust til að slak-
að verði á klónni líkt og verið er að
gera í Bandaríkjunum þar sem
hagsveiflan er á sama róli og hér.
Þar, rétt eins og hér, dregur
snögglega úr hagvexti eftir langt
og kröftugt hagvaxtarskeið og við-
brögðin eru vaxtalækkun og loforð
um skattalækkanir á fyrirtæki.
Forsætisráðherra hefur boðað að
vænta megi vaxta- og skattalækk-
ana en þær hafa ekki verið tíma-
settar. Hættan er sú að beðið verði
of lengi. Harðar aðhaldsaðgerðir á
sama tíma og afkoma fyrirtækj-
anna og hlutabréfaverð hríðfellur
geta leitt til skyndilegs samdráttar
í fjárfestingum og þar með hættu á
harðri lendingu efnahagslífsins.“
Blindflug í efnahagsmálum vegna
skorts á nýjum upplýsingum
Vilmundur sagði að þróuð og
skilvirk hagstjórn í síbreytilegum
heimi byggist á traustum og nýjum
upplýsingum. Á Íslandi safni op-
inberir aðilar ógrynni upplýsinga
sem megi hagnýta í efnahags-
stjórn. Upplýsingum um launa-
greiðslur, starfsmannafjölda, veltu
og afkomu fyrirtækja sé safnað
saman hjá skattinum og halda
mætti að hér væri grunnur lagður
að öflugri og nútímalegri hag-
skýrslugerð. „En á þessu sviði er-
um við því miður langt á eftir þeim
þjóðum sem við viljum bera okkur
saman við. Þetta ástand er ekki
einasta bagalegt heldur beinlínis
hættulegt. Fyrir utan upplýsingar
frá örfáum fyrirtækjum, sem skráð
eru á hlutabréfamarkaði, eru nýj-
ustu opinberar tölur um afkomu
fyrirtækja í iðnaði frá árinu 1997.
Það er ekki vænlegt að draga mikl-
ar ályktanir af þeim varðandi efna-
hagsstjórnina á næstu misserum.
Blindflug í efnahagsmálum er hið
mesta hættuspil.“
Samkeppnisstofnun
á villigötum
Vilmundur segir að við endur-
skoðun samkeppnislaganna hafi
verið gerðar á þeim margar breyt-
ingar til bóta. „Mun verr tókst hins
vegar til við endurskoðun sam-
runaákvæðisins og ekkert var
hlustað á raddir allra helstu sam-
taka í atvinnulífi um stjórnsýslu-
þáttinn.
Samtök iðnaðarins hafa gagn-
rýnt harkalega tilhneigingu sam-
keppnisyfirvalda til þess að tryggja
samkeppni með því að stjórna upp-
byggingu atvinnulífsins í stað þess
að beita sér af hörku gegn þeim
sem brjóta samkeppnisreglur og
misnota markaðsráðandi stöðu.“
Að mati Vilmundar er bann við
samruna inngrip í löglega samn-
inga fyrirtækja og til þess eigi alls
ekki að grípa nema augljóst sé að
samruninn valdi slíkri röskun í
samfélaginu að ekki verði við unað.
„Það er fjarri öllu lagi að slíkt
ástand hafi blasað við þegar eitt
bakarí keypti annað eða prent-
smiðja vildi kaupa aðra. Sam-
keppnisráð taldi hins vegar slíka vá
fyrir dyrum og lýsti fjálglega því
ófremdarástandi sem samruni á
þessum tveimur sviðum myndi
valda. Reynslan hefur hins vegar
sýnt að ekki stendur steinn yfir
steini í þeim málatilbúnaði. Sem
betur fer tók áfrýjunarnefnd sam-
keppnismála fram fyrir hendur
samkeppnisráðs í báðum þessum
málum. Þrátt fyrir það virðist eng-
inn bilbugur á starfsmönnum Sam-
keppnisstofnunar að höggva í sama
knérunn. Íslensk iðnfyrirtæki geta
ekki búið við að vera dæmd til þess
að vera smá og svipt mögu-
leikanum til að njóta nauðsynlegr-
ar stærðarhagkvæmni. Þess vegna
verður að breyta samkeppnislög-
unum og fella niður heimild til þess
að banna samruna en hækka að
öðrum kosti verulega þá þröskulda
sem settir eru fyrir afskiptum sam-
keppnisyfirvalda.“
Óviðunandi að standa utan
Evrópusambandsins
„Breytt samsetning íslensks at-
vinnulífs krefst þess að þeim grein-
um sem vaxa hraðast og nýjum
vaxtarbroddum verði sköpuð við-
unandi rekstrarskilyrði á alþjóð-
legan mælikvarða. Það má því ekki
láta staðar numið við að tengja Ís-
land traustari og nánari böndum
við þróunina í Evrópu.“
Vilmundur segir að EES-samn-
ingurinn hafi verið góður samning-
ur þegar hann var gerður en því
miður hafi hann ekki elst eins vel
og vonir stóðu til. Til þess séu
margar ástæður. Jafnvægið hafi
raskast og samningurinn þróist
ekki í takt við það sem gerist innan
ESB. „Allt veldur þetta því að það
er óviðunandi fyrir íslenskan iðnað
og atvinnulífið almennt að standa
utan ESB og er heldur varla boð-
legt fyrir Íslendinga sem sjálf-
stæða þjóð að búa við EES-samn-
inginn eins og málin hafa þróast á
undanförnum misserum. Enn er þó
ótalin ein veigamesta ástæðan fyrir
því að við gerumst aðilar að ESB.
Hún er sú að íslenska krónan er
orðin okkur of dýrkeypt. Hún
skapar vandamál í hagstjórn,
vaxtabyrði og gengissveiflur sem
bitna á fyrirtækjunum og gera
rekstrarskilyrði þeirra óbærileg.
Krónan kemur í veg fyrir eðlilegar
fjárfestingar innlendra og erlendra
fyrirtækja á Íslandi. Hún er orðin
okkur sem myllusteinn um háls.
Við þurfum að kasta krónunni og
taka upp evru. Til þess þurfum við
aðild að ESB. Það er eina leiðin til
þess að tryggja stöðugt gengi
gagnvart helstu viðskiptalöndum
okkar, ná niður vöxtum og tryggja
fjárfestingar í atvinnurekstri á Ís-
landi.“
Ríkið selt eign sína í
26 fyrirtækjum frá 1991
Geir H. Haarde fjármálaráð-
herra sagði í erindi, að einkavæð-
ing hafi lengi átt erfitt uppdráttar
á Íslandi vegna pólitískra aðstæðna
en að nú sé raunverulegur pólitísk-
ur ágreiningur um þettta lítill. „Við
myndun ríkisstjórnar árið 1991 var
mörkuð skýr stefna um að draga úr
afskiptum ríkisins af atvinnu-
rekstri.
Frá árinu 1991 hefur ríkið selt
eign sína í 26 fyrirtækjum að hluta
eða öllu leyti. Þetta endurspeglar
glöggt þá gífurlegu hugarfars-
breytingu sem orðið hefur hérlend-
is varðandi einkavæðingu. Vel hef-
ur tekist til við að skapa
raunverulegt og virkt samkeppn-
isumhverfi. Sem dæmi um þetta
má nefna þær ótrúlegu breytingar
sem orðið hafa á fjarskiptamark-
aði. Markaðurinn þar sem áður
starfaði ein ríkisstofnun í krafti
einokunar hefur breyst í lifandi
torg þar sem fjöldi fyrirtækja hef-
ur hafið starfsemi í öflugu sam-
keppnisumhverfi.
Geir segir að atvinnurekstur á
vegum ríkisins sé á hröðu undan-
haldi. Annar ríkisrekstur snúist
hins vegar eðli málsins samkvæmt
um þá ábyrgð ríkisins að tryggja
almenningi tiltekna þjónustu en í
því felist ekki endilega að ríkið
þurfi sjálft að veita þá þjónustu.
„Það eru einkum tvær ástæður fyr-
ir aukinni áherslu á rekstrarnýj-
ungar í velferðarkerfinu. Í fyrsta
lagi stöðugar kröfur um skilvirkni
og hagkvæmni í opinberum rekstri
og hins vegar sífellt auknar kröfur
almennings um bætta þjónustu.
Einkaaðilar hafa víða mætt þesum
kröfum en gagnrýnin hefur ekki
síst beinst að sviðum þar sem op-
inberir aðilar hafa verið nær alls-
ráðandi, t.d. í mennta- og heil-
brigðiskerfinu. Og því er eðlilegt
að spurt sé hvers vegna má ekki
gefa fleirum tækifæri til þess að
spreyta sig á þessum sviðum?“
Geir sagði mörg ónýtt tækifæri
vera að finna. Innan fárra ára verði
væntanlega lítill sem enginn al-
mennur atvinnurekstur á hendi
ríkis eða sveitarfélaga. Öðru máli
gegi um almanna- og velferðar-
þjónustuna. „Ég tel hins vegar að
það sé bæði eðlilegt og æskilegt að
einkaaðilar komi þar að verki með
mismunandi hætti. Ekki til þess að
draga úr þjónustunni heldur til
þess að gera hana enn betri.“
Leggja ber á hóflegt
auðlindagjald
Þorsteinn Þorgeirsson, hagfræð-
ingur Samtaka iðnaðarins, segir að
það þurfi að leggja áherslu á ein-
faldleika skattkerfisins til þess að
tryggja að tekjuaukning ríkissjóðs
síðustu ára verði varanleg. Einfald-
leiki skattkerfisins sé best tryggð-
ur með því að draga úr fjölda fjár-
magnsskatta svo sem eignaskatta
og stimpilgjalda sem myndi jafn-
framt gera skattkerfið hlutlausara
sérstaklega á milli sparnaðar og
neyslu.
Að sögn Þorsteins er eignar-
skattur 1,2% á Íslandi. Hann er
hærri hér heldur en í flestum öðr-
um löndum. Ísland er eitt af fáum
löndum sem leggur á eignarskatt
og einungis Sviss sem leggur á
hærri eignarskatt heldur en Ísland
en aðstæður þar eru mjög sérstak-
ar og frábrugðnar öðrum löndum.
„Með núverandi reglum getur al-
menningur minnkað skattbyrði
sína með því að fjárfesta erlendis í
sérstökum eignarhaldsfélögum. Að
auki eru eignarskattar slæmir að
því leyti að þeir skattleggja ekki
tekjur og hvetja eigendur til að
taka á sig skuldbindingar til þess
að minnka skatta sína.“
Vel hannað skattkerfi þarf, að
sögn Þorsteins, að vera þannig
uppbyggt að það letji fólk ekki til
vinnu, leiði til sparnaðar, fjárfest-
inga og íþyngi ekki fyrirtækjum í
starfsemi sinni. Slíkt skattkerfi
auki hagkvæmni í efnahagslífinu
og stuðli að sjálfbærri efna-
hagsþróun. Enn séu töluverðir
meinbugir á íslensku skattkerfi
sem þurfi að athuga.
Þorsteinn segir að þrátt fyrir að
yfirleitt sé bent á lækkanir skatta
þegar talað er um breyingar á
skattkerfinu þá sé einn skattur
sem ætti að leggja á. „Eins og auð-
lindanefnd stakk upp á, að leggja á
hóflegt auðlindagjald.“
Í erindi Þorsteins kom fram að
nú er töluverður umframarður af
fiskveiðum sem ekki er skattlagð-
ur. „Það er kvótinn sem gengur
kaupum og sölum milli einkaaðila
fyrir háar fjárhæðir. Sá arður var
hóflega metinn af auðlindanefnd
upp á 1–2% af vergri landsfram-
leiðslu. Ef sá arður yrði hóflega
skattlagður myndi það gefa aukið
svigrúm til að jafna skattbyrði fyr-
irtækja.“
Blindflug í efnahags-
málum mikið hættuspil
Á Iðnþingi kom m.a fram að Samtök iðnað-
arins vilja kasta íslensku krónunni, ganga í
ESB og taka upp evruna. Þá segir formaður
samtakanna að hættulegt sé að bíða með að
slaka á klónni í vaxtamálum og líkir efna-
hagsstjórninni við blindflug þar sem nýjar
upplýsingar um stöðu mála skorti.
Morgunblaðið/Ásdís
Vilmundur Jósefsson: „Við þurfum að kasta krónunni og taka upp evru. Til
þess þurfum við aðild að ESB.“