Morgunblaðið - 24.03.2001, Page 62

UMRÆÐAN
62 LAUGARDAGUR 24. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ver› a›eins í dag
ER nýbakaður
doktor í göldrum var
spurður að því í sjón-
varpsviðtali hvað tæki
við að doktorsvörninni
lokinni kvaðst hann,
réttara sagt hún, ætla
að fara kenna „nám-
skeið“. Já, mörg am-
bagan hrýtur nú á
tímum af vörum
sprenglærðustu
manna og kvenna ís-
lensku þjóðarinnar.
Er með nokkurri
sanngirni hægt að
mælast til þess að
nemendur þeirra tali
óbjagað mál, þegar
lærimeistararnir sjálfir eru slíkir
dómadagsbögubósar? Börnin læra
jú það sem fyrir þeim er haft.
Þeim sem eru ekki enn nógu
sterkir á svellinu í þessum efnum
skal enn einu sinni bent á rétt
orðalag varðandi námskeið. Nem-
endur fara á eða eru á námskeiði,
sækja það eða innrita sig á það
o.s.frv. Kennarar halda hins vegar
námskeið en engum manni með
óbrenglaða málkennd eða íslensk
eyru dettur í hug að tala um að
kenna eða læra námskeið. Besta
leiðin til að forðast svona fjólur er
að hafa bæði augu og eyru opin, já
og það galopin. Það er allur gald-
urinn.
Nú er það víða orðin bæði út-
breidd og ljót lenska að tala um að
fara erlendis í staðinn fyrir að fara
utan eða til útlanda. Menn virðast
ekki gera sér glögga grein fyrir
því að í atviksorðinu erlendis er
fólgin ótvíræð staðbinding ef svo
má að orði kveða. Menn geta því
dvalið eða ferðast erlendis en aldr-
ei farið erlendis. Vonandi taka
menn ekki upp á þeim fjanda að
fara að tala um að fara hérlendis.
Ef þeir féllu í þá gryfju, þá væri
þeim ekki í einu orði sagt við-
bjargandi.
Sá sem hér heldur á penna hef-
ur satt best að segja ekki með
nokkru móti getað sætt sig við þá
herfilegu útreið sem alsaklausa
sögnin versla hefur fengið hjá
mörgum landanum. Hann hefur
nefnilega framið þá óhæfu að gera
hana að áhrifssögn, þ.e.a.s. sögn
sem stýrir falli eins og til að
mynda sögnin að kaupa og hikar
því ekki við að segja sem svo að
hann hafi verslað frakkann, bók-
ina, bílinn, sápuna o.s.frv., en það
er ógjörningur að nota sagnirnar
versla og kaupa jöfnum höndum,
þar sem sú fyrri er áhrifalaus sögn
og sú síðari áhrifssögn sem stýrir
þolfalli. Kaupmaðurinn verslar
með vöruna og menn versla við
hann, svo einfalt er það. Þótt ýms-
ir hafi fjallað um svipuð mállýti og
hér hafa verið gerð að umræðuefni
virðist sú viðleitni lítinn sem eng-
an árangur hafa borið. Menn for-
herðast bara í vitleys-
unni, en þótt við
ramman reip sé að
draga má aldrei
leggja árar í bát eins
og sumir úrtölumenn
telja hyggilegast að
gera.
Nú tíðkast það
mjög bæði í útvarpi
og sjónvarpi að menn
kryddi mál sitt með
slettum úr erlendum
málum, einkum
ensku. Mér er spurn
hvort menn séu með
þessu athæfi að viðra
málkunnáttu sína eða
þeir haldi að þeir
verði taldir gamaldags ef þeir ein-
skorði sig við ylhýra málið, auk
þess má vera að sumir áheyrendur
skilji þá ekki nema að annað hvert
orð sé á ensku. Orð eins og t.d.
„generation“, „comment“, „stress“,
„economy“, „catastrophe“, „cate-
gorical“ o.s. frv. klingja sýknt og
heilagt í eyrum hlustenda svo að
aðeins örfá séu nefnd. Satt best að
segja krossbrá mér alveg þegar ég
heyrði jafngreinargóðan fyrirles-
ara og Jón Orm Halldórsson nota
orðið „consensus“. Heldur hann
virkilega að allir hlustendur hafi
skilið merkingu orðsins? Ég leyfi
mér að efast um það. Væri ekki
þessum forhertu málslettugaukum
hollast að rifja upp eftirfarandi
ummæli Einars Benediktssonar:
„Orð er á Íslandi til um allt, sem
er hugsað á jörðu“. Stundum tala
menn bara hreina ensku: „Never a
dull moment“, „Play it cool“, „I am
sure he’s going to make it“, „One
for the road“ svo aðeins örfá dæmi
séu nefnd.
Nú er ekki úr vegi að geta þess
að burtséð frá ofangreindum slett-
um eru sum orðasambönd orðin
býsna hvimleið sökum ofnotkunar.
Hitt og þetta er „með ólíkindum“
og allt er „að mínu mati“. Í stað
þess síðarnefnda mætti segja að
mínu viti, að mínum dómi eða það
er mín skoðun eða þá einfaldlega
að nota sagnirnar að telja eða
álíta, þ.e. ég tel eða ég álít.
Óákveðna fornafnið „einhver“ er
nú að góðri leið með að ryðja
óákveðna fornafninu „nokkur“ úr
vegi. Menn gera hitt og þetta eftir
einhverja daga, einhverjar vikur
eða einhverja mánuði. Er ekki orð-
ið fyrir löngu tímabært að hressa
svolítið upp á það síðarnefnda. Ber
það í sannleika sagt ekki vott um
býsna fátæklegan orðaforða og
andlega örbirgð að tönnlast einatt
á sömu orðunum og orðatiltækj-
unum? Æskilegt væri að menn
leituðust við að temja sér meiri
blæbrigði í orðavali.
Það er flestum ef ekki öllum
sönnum unnendum íslenskrar
tungu mikið áhyggjuefni hversu
sumir fréttaritarar, einkum og sér
í lagi íþróttafréttaritarar, kasta
höndum til þýðinga sinna úr er-
lendum tungumálum. Iðulega er
greint frá því á öldum ljósvakans
að þessi eða hinn íþróttakappinn
hafi verið með „fiðrildi í magan-
um“ (To have butterflies in the
stomach). Svona hrá þýðing eða
réttara sagt hrámeti er tæplega á
borð berandi fyrir nokkurn Íslend-
ing. Væri ekki nær að segja að
menn séu með hjartað í buxunum.
Mikið vatn hefur til sjávar runnið
síðan Njála var skrifuð og ekki
alltaf það hreinasta, sérstaklega á
þessum síðustu og málbrengluð-
ustu tímum. Enda þótt það komi
ekki beinlínis íslensku máli eða
réttara sagt málfari við og þó, þá
hef ég aldrei getað áttað mig al-
mennilega á hinu glæsilega slag-
orði Framsóknarflokksins: Fólk í
fyrirrúmi. Einhvern veginn hef ég
það á tilfinningunni að eignarfor-
nafnsígildið „okkar“ hafi fallið nið-
ur af vangá. Slagorðið ætti því í
rauninni að vera: Okkar fólk í fyr-
irrúmi. Finnur Ingólfsson, Guðný
Sverrisdóttir og Guðmundur
Bjarnason eru nærtæk dæmi.
Að lokum þetta: Ef heldur fram
sem horfir eru nokkrar líkur á því
að ylhýra málið verið rúið yl sínum
öllum og töfrum en það er skylda
allra sannra Íslendinga að koma í
veg fyrir slíka hneisu og smán.
Heiðvirðum listaskáldið góða Jón-
as Hallgrímsson með sannkölluðu
þjóðarátaki í markvissri og sam-
stilltri málvernd.
P.s. Í viðtali við Ragnheiði Gyðu
Jónsdóttur talaði Vilhjálmur Árna-
son, prófessor í heimspeki, um að
„kenna námskeið“ og viðhafði
þessi orð oftar en einu sinni. Af
þessum sökum langar mig til að
spyrja rektorinn, Pál Skúlason, að
því hvort ekki sé lengur ætlast til
þess að prófessorar við Háskóla
Íslands kunni íslensku? Svar ósk-
ast.
Það er hægt að kenna
hestum skeið, en ekki
nemendum námskeið
Halldór
Þorsteinsson
Málkennd
Ef heldur fram sem
horfir eru líkur á því að
ylhýra málið verið rúið
yl sínum öllum og töfr-
um, segir Halldór Þor-
steinsson, en það er
skylda allra sannra
Íslendinga að koma í
veg fyrir slíka
hneisu og smán.
Höfundur er skólastjóri Málaskóla
Halldórs.
Bankastræti 3,
sími 551 3635
Póstkröfusendum
BIODROGA
*MOIST* rakakremið
byggir upp, styrkir og nærir húðina.
Þú ert örugg með BIODROGA
Lífrænar jurtasnyrtivörur
FRÁBÆRAR SNYRTIVÖRUR
Handsnyrtivörur frá = og Depend.
Augabrúnaliturinn í bláu pökkunum frá Tana.
Vax- og hitatæki til háreyðingar, háreyðingarkrem,
vaxstrimlar og svitalyktareyðir frá
Frábært verð og frábær árangur.
Súrefnisvörur
Karin Herzog
Vita-A-Kombi olía
fimm daga vikunnar
alltaf á
þriðjud.